img029 (48)

wadzanie przedwczesnych wniosków nie opartych na odpowiednim materiale rzeczowym. Ustalenie wniosków wynikających z przeprowadzonych obserwacji sprzyja określeniu indywidualnych cech dziecka. Wnioski te powinny być jednak formułowane ostrożnie i opierać się na stwierdzonych faktach. Zasady tej nie zawsze przestrzega się. W poniższych obserwacjach przejawia się tendencja do przedwczesnego uogólniania i formułowania wniosków nie opartych na odpowiednich materiałach rzeczowych.

„Na przerwie Teresa czytała książkę o Eskimosach. Spytałam ją, jak wyobraża sobie życic Eskimosów. Powiedziała, że są ubrani ciepło, chodzą w skórach niedźwiedzi, polują na renifery, mieszkają w domkach z lodu.

Z tego wnioskuję, że dziewczynka ma dobrze rozwiniętą wyobraźnię”.

„Dzisiaj byłam na lekcji matematyki. Franek był przy tablicy i nie umiał rozwiązać zadania. Później był jeszcze raz pytany i też nie odpowiedział.

A więc Franek nie ma zdolności do matematyki”.

„Na lekcji rysunków zdarzyła się taka historia: Kolega Waldka wylał niechcący atrament na jego rysunek. Waldek zdenerwował się, uderzył kolegę, a później wylał mu na rysunek butelkę atramentu.

Waldek jest bardzo mściwy i złośliwy”.

„Po dzwonku na pauzę Andrzej wybiega z klasy trzaskając drzwiami. Nauczycielka mówi: «Wróć i zamknij drzwi». Andrzej stoi, patrzy na nauczycielkę i mówi: «Przepraszam, nie chciałem trzasnąć. One same tak się zamknęły. A drzwi ja nie zamknę drugi raz». Nauczycielka mówi surowo: «Andrzcj, proszę zaraz wejść do klasy i zamknąć drzwi, jak należyw. Andrzej stoi, włożywszy ręce do kieszeni, i myśli. Wreszcie podchodzi do drzwi i zamyka je uważnie. Gdy to zrobił, pobiegł na podwórze, popychając swoich kolegów.

Andrzej ma zły stosunek do nauczycieli, jest zarozumiały i uparty”.

Podane obserwacje są przykładem przedwczesnego wyprowadzania ogólnych wniosków z jednostkowych obserwacji. Niektóre wnioski są nie tylko przedwczesne, lecz również błędne, gdyż nie wynikają z przedstawionych materiałów. Dotyczy to szczególnie notatek o zachowaniu Andrzeja — na podstawie przytoczonych faktów nie można twierdzić, że przejawia on „zły stosunek do nauczycieli, jest zarozumiały i uparty.”.

Przy obserwacji zachowania się trzeba posłużyć się właściwymi pojęciami psychologicznymi. Umożliwiają one zarówno ścisły i dokładny opis zachowania się, jak też wyprowadzenie prawidłowych wniosków. Z tych względów dokonywanie obserwacji wymaga przyswojenia podstawowych pojęć psychologicznych oraz należytego wykorzystania ich przy opisie i interpretacji zachowania się dziecka.

Zasada ta nie zawsze jest brana pod uwagę w obserwacjach. Przy opisie zachowania się dziecka są nieraz używane zaczerpnięte z mowy potocznej ogólnikowe, wieloznaczne terminy, które mogą być rozumiane w różny sposób.

„Stosunek Władka do kolegów jest negatywny”.

„Romek chwilami zachowuje się jak wariat”.

„Dziś u Genka wystąpiło ujemne zachowanie się”.

„Anka nie jest zbyt tępą uczennicą”.

.Jest on złym chłopcem, ale nie aż takim, żeby go śnie można było naprawić”.

Nieraz w notatkach z obserwacji spotykamy pojęcia psychologiczne i pedagogiczne użyte w sposób błędny. Wynika to z niewłaściwego przyswojenia treści samego pojęcia lub jest następstwem niezręcznego określenia zaobserwowanych faktów.

„Rysiek odznacza się zdolnościami w matematyce, zwłaszcza pamięciowej”.

„Krysia wykazuje specjalne trudności w pisaniu ortograficznym, ma natomiast zdolności w wymowie”.

„Krzysztof stanowi trudny materiał wychowawczy, choć jest chłopcem dobrej woli".

„Józio jest inteligentnym chłopcem, bo zawsze dobrze zachowuje się”.

„Występuje u niej egocentryzm, często znieważa koleżanki”.

„Zosia na przerwie przejawiła zmienny charakter, bo na przemian śmiała się i płakała”.

Niektóre obserwacje zawierają trafny opis zachowania się, lecz brak w nich odpowiednich pojęć psychologicznych. Świadczy to o słabej ich znajomości lub też braku umiejętności praktycznego wykorzystania posiadanej wiedzy psychologicznej.

„Na początku lekcji nauczycielka opowiadała dzieciom o Warszawie i pokazywała obrazki. Władek słuchał z wielkim zainteresowaniem i uważnie przyglądał się obrazkom. Byl tym tak zaciekawiony, że słuchając aż otworzył usta. Później dzieci czytały czytankę, a na końcu lekcji wypisywały zdania z książki. Władek zaczął wtedy rozmawiać z kolegą. Coś poszeptali między sobą i zaczęli grać pod ławką «w szewca». Nauczycielka odebrała im kartki i kazała uważać. Ale Władek nie zajął się lekcją, tylko patrzył w okno”.

Na tym kończy się opis świadczący o tym, że u Władka wystąpiła wyłącznie uwaga mimowolna. Pojęcie to nie zostało wykorzystane przy omawianiu zachowania się obserwowanego dziecka.

Podobnie w poniższej obserwacji nie zastosowano pojęć: trwałość i gotowość pamięci, pamięć wzrokowa i słuchowa, mimo że materiał obserwacyjny stwarzał ku temu podstawy. Należy przy tym zaznaczyć, że pojęcia te powinny być stosowane zgodnie z ich znaczeniem przyjmowanym w terminologii naukowej, zaś ogólniejsze wnioski formułowane dopiero po zebraniu wystarczającej ilości materiałów obserwacyjnych.

„Zaczęła się lekcja historii. Nauczycielka pytała z zadanego materiału, którego dzieci miały nauczyć się z książki. Bronek często zgłaszał się do odpowiedzi. Widać, że dobrze orientuje się, bo podnosi rękę natychmiast po postawieniu pytania. Później nauczycielka opowiadała o życiu Słowian w dawnych czasach. Bronek słuchał uważnie, ale podczas odpytywania rzadko zgłaszał się do odpowiedzi. Raz nauczycielka wywołała go, lecz nie odpowiedział”.

57