IMG51

32 Flaubert analizuje Flauberta. Lektura „Szkoły uczui“

wał z panią Dambreuse. Generalnie, w podobnych okolicznościach Martinon zawsze stara się przekonać „ludzi poważnych” o swej „powadze”, w przeciwieństwie do Fryderyka, który w towarzystwie pań szuka ucieczki przed nudą męskich rozmów („Ponieważ sprawy te nudziły Fryderyka, podszedł do pań”, SU 204).

Odwrotną stroną pogardy Fryderyka dla ludzi poważnych, jak Martinon zawsze przygotowanych do przyjęcia z entuzjazmem stanowisk, do których są przeznaczeni oraz kobiet, które są im przeznaczone, jest brak zdecydowania i niepewność, jakich doświadcza w obliczu świata bez wyznaczonych celów i pewnych znaków. Fryderyk uosabia jeden ze sposobów — wcale nie tak rzadkich - spędzania mieszczańskiej młodości, która może być przeżywana i znajdywać swój wyraz, w zależności od momentu lub epoki, w retoryce arystokratyzmu, bądź we frazeologii populizmu, w obu przypadkach mocno zabarwionej estetyzmem.

Młody Moreau, mieszczanin w zawieszeniu i tymczasowy intelektualista, zmuszony do przyjmowania lub naśladowania póz intelektualnych, jest predysponowany do nieokreśloności przez to podwójne sprzeczne zdeterminowanie. Jest usytuowany w samym centrum pola sił, zawdzięczającego swą strukturę opozycji pomiędzy biegunem władzy ekonomicznej lub politycznej a biegunem władzy intelektualnej lub artystycznej (którego siła przyciągania zostaje wzmocniona przez specyficzną logikę rządzącą środowiskiem studenckim), znajduje się w strefie, w której nie działa społeczna siła ciążenia, w której prowizorycznie kompensują się i równoważą siły, unoszące go w tym lub innym kierunku.

Poza tym, postać Fryderyka służy Flaubertowi do postawienia pytania o to, co czyni z młodości moment krytyczny w podwójnym sensie. „Wejść w życie”, jak się powszechnie mówi, to zaakceptować przystąpienie do jednej z uznawanych ogólnie gier społecznych oraz konieczność dokonania wstępnych inwestycji, zarazem ekonomicznych i psychologicznych, którą pociąga za sobą uczestnictwo w poważnych grach, z jakich składa się świat społeczny. Ta wiara w grę, w jej wartość, w jej stawki przejawia się przede wszystkim, jak u Martinona, w powadze, a nawet w duchu powagi, w tej skłonności do traktowania serio wszystkich - i tylko tych -rzeczy oraz ludzi, którzy są uznawani przez społeczeństwo za poważnych, poczynając od siebie samego.

Fryderykowi nie udaje się zainwestować swej osoby w którąś z gier w sztukę lub pieniądz, oferowanych przez świat społeczny. Odrzucając illusio jako iluzję przez wszystkich aprobowaną i podzielaną, czyli jako iluzją rzeczywistości, chroni się w iluzji prawdziwej, ujawniającej swój charakter iluzoryczny, której najpełniejszą realizacją jest iluzja powieściowa w jej formach najskrajniejszych (u Don Kichota lub Emmy Bovary). Wkraczanie w życie jako wkraczanie w iluzję rzeczywistości gwarantowaną przez całą grupę nie dokonuje się samoczynnie. Młode osoby z powieści, Fryderyk lub Emma, które tak jak Flaubert biorą fikcję na serio, ponieważ nie potrafią wziąć na serio rzeczywistości, przypominają, że ,rzeczywistość”, za pomocą której mierzymy wszelkie fikcje, jest tylko cieszącym się uniwersalną gwarancjądesygnatem zbiorowej iluzji¹⁸.

Tak oto, skoro przestrzeń pola władzy została spolaryzowana, gra i stawki znajdują się na swoich miejscach. Przeciwieństwo pomiędzy dwoma biegunami jest całkowite i nie można, chcąc zyskać wszystko, grać na dwóch planszach, pod groźbą stracenia wszystkiego. Wraz z opisem właściwości młodzieńców atuty zostają rozdane. Partia może się zacząć. Każdy z protagonistów jest określony przez swego rodzaju formułę generującą, która nie musi być całkowicie eksplicytna, a tym mniej jeszcze w pełni sformalizowana, by nadawać kierunek wyborom powieściopisarza (niewątpliwie funkcjonuje ona prawie tak, jak praktyczna intuicja habitusu, która pozwala nam w doświadczeniu codziennym przeczuwać bądź rozumieć zachowania osób, z którymi łączą nas bliskie stosunki). Akcje, interakcje, relacje rywalizacji lub konfliktu, a nawet szczęśliwe bądź nieszczęśliwe przypadki, tworzące bieg różnych historii życiowych, są tylko okazjami do przejawiania się istoty bohaterów, dzięki rozwinięciu jej w czasie w formie historii.

¹⁸ Istnienie inwariantów strukturalnych, takich jak te, które charakteryzują pozycję „spadkobiercy” lub, ogólniej, osoby młodej i które mogą być podstawą dla identyfikowania się czytelnika z postacią, jest niewątpliwie jednym z fundamentów charakteru wieczności przyznawanego przez tradycję literacką pewnym dziełom lub pewnym postaciom.