IMG62 (2)

również doskonale myśl teologiczną o zmartwychwstaniu (np. TestJud 25; TestZab 10, 1-3; Test Ben 10, 6- 8), choć prehistoria i pochodzenie tekstów nastręcza ciągle I jeszcze trudności⁴². Zrzeszenie qumrańskie zakłada zmartwychwstanie eschatologiczne, jakkolwiek nie jest ono zbyt eksponowane w wypowiedziach teologicznych^{4 3} (por. 1 OH 6,29-30.34-35; 11, 10- 12). Niepodobna też w ramach tego artykułu przedstawić całej różnorodnej gamy poglądów innych apokryfów przedchrześcijańskich, często nawiązujących do wypowiedzi starotestamentowych⁴⁴.

Pod wpływem rozwijającej się refleksji nad zmartwychwstaniem w literaturze apokaliptycznej zaczęto na nowo odczytywać treść niektórych dawniejszych wypowiedzi ST. Jako przykład może tu służyć znany tekst Ps 16,9-11, który Dz 2, 25-32 i 13, 35 - 37 odnoszą jednoznacznie do zmartwychwstania Jezusa.

Syntetyczna linia rozwojowa teologicznej myśli o życiu po śmierci w ST

Przeprowadzone rozważania wykazały trzy główne etapy rozwojowe refleksji nad losem zmarłych w ST.

A. W najdawniejszych czasach można stwierdzić kilka równoległych wątków teologicznych, częściowo niezależnych od siebie, częściowo zaś powiązanych ze sobą.

a.    Pobyt w grobie rodzinnym i w Szeolu należy do ogólnosemickich, a nawet pozasemickich wyobrażeń (np. grecka koncepcja Hadesu nie różni się zasadniczo od Szeolu). Łączy je świadomość, iż śmierć nie oznacza zupełnego zniszczenia formalnej osobowości człowieka. Poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób pozostałość z tej osobowości kontynuuje swą egzystencję po śmierci, są rzadkie, odpowiedzi mgliste, enigmatyczne, a nawet częściowo sprzeczne. Poza jakimś nie umotywowanym przeświadczeniem o dalszej, mocno zredukowanej egzystencji człowieka po śmierci nie można ani udowodnić istnienia myśli o życiu po śmierci, ani też jemu zaprzeczyć. Taki stan rzeczy, właściwy najstarszym tradycjom starotestamentowym, nie pozwala mówić o określonych wyobrażeniach na ten temat, tym mniej zaś wykazać przesłanki teologiczne, na jakich by się one opierały. W żadnym wypadku istniejące przeświadczenia o dalszym życiu zmarłych nie łączą się z nagrodą czy karą; utrzymują tylko, iż osoba nie ginie zupełnie i że nie rozpływa się w nicość.

b.    Ponieważ antropologia biblijna (lub lepiej założenia antropologiczne) nie zna przeciwstawienia ani możności rozłączenia duszy (pierwiastka życiodajnego) od ciała, nie rozróżnia między czynnikami przemijającymi i nieprzemijalnymi w człowieku, nie umie sobie też wyobrazić życia po śmierci inaczej niż analogicznie do życia ziemskiego. Toteż zmarli, umieszczani w Szeolu, prowadzą życie podobne do ziemskiego, ale mocno zredukowane co do intensywności.

*¹ Por. J. Becker. Die Testamente der zwólf Patriarchen. Gutersloh 1974.

^{4 3} Nieco przesadnie przedstawia poglądy Zrzeszenia K. Schubert Die Entwicklung der Auferstehungslehre. BZ 6:1962 s. 202nn.

⁴⁴ Por. Schubert jw. s. 177-214.

24