IMG 75

141) Część 2, rozdział VIII

sądy, są w gruncie swoim tąż samą rzeczą; że zatem we wszystkich umiejętnościach jednakim sposobem rozumujemy.

Czyniący zadanie^{1 2} w matema-

Sposdh³ rozumowania| jest jednaki tyce Czynijc pospolicie Ze WSZySt-m mzytkich umiejętnościach; . ,    .    .    .    .    ,,    .    «

przykład, na htAym się to dowodni *imi danymi f1 dla rozwiązania go dosyć jest wyłożyć je algebraicznie. Przeciwnie w innych umiejętnościach: zdaje się, że się nigdy zadanie ze wszystkimi danymi nie czyni. Np. zapytają się nas, jakie jest źródło i rodzenie się władz rozumu ludzkiego, i zostawią⁸ samym danych szukać, bo i ten sam, który zadaje pytanie, nie wie ich.

Ale chociaż sami danych szukać musimy, nie należy stąd wnosić, żeby się one, przynajmniej włącznie^{4 5}, w uczynionym zadaniu nie zawierały. Gdyby w nim nie były, znaleźć byśmy ich nie mogli, a przecię muszą się one znajdować w każdym zadaniu, które rozwiązać można. To tylko uważać trzeba, że nie zawsze tak się w nim znajdują, aby łatwo rozpoznanymi być mogły. Więc znaleźć je, jest to rozeznać je w tym wyrażeniu, w którym one włącznie tylko są zawarte; a dla rozwiązania zadania trzeba zamienić to wyrażenie na inne, w którym by się wszystkie dane sposobem wyraźnym i rozeznanym ukazywały⁶.

"O

O

Ul

Nu czy ui poi egu sztuka rminnowariła

Otóż pytać się, jakie jest źródło i rodzenie gjwładz rozumu ludzkiego, jest to pytać się, jakie jest źródło i ro» dzenie się tych władz, przez które człowiek czuć zdolny pojmuje rzeczy tworząc sobie ich wyobrażenia; i wnet widzimy, że uwaga, porównywanie, sąd, rozumowanie i same czucia są wiadomymi zadania, które rozwiązać mamy, a źródło i rodzenie się tych władz są niewiadomymi. Owoż dane, w których wiadome z niewiadomymi są zmieszane.

Ale jak oddzielić źródło i rodzenie się, które są niewiadomymi? — Nic nad to łatwiejszego. Przez źródło rozumiemy tę wiadomą, która jest początkiem wszystkich innych; a przez rodzenie się rozumiemy sposób pochodzenia wszystkich wiadomych od najpierwszej. Ta naj-pierwsza wiadoma mi jest jako władza, ale nie jest mi jeszcze wiadoma jako najpierwsza. Jest więc właściwie tą niewiadomą, która ze wszystkimi wiadomymi jest zmię-szana i którą oddzielić trzeba. Otóż lekkie zastanowienie się daje mi postrzec, że władza czucia jest zmięszana ze wszystkimi innymi. Czucie zatem jest tą niewiadomą, którą oddzielić mamy dla odkrycia, że ono staje się następnie uwagą, porównywaniem, sądem itd. Tośmy w] czynili i widzieliśmy, że jako równania x — 1 = y --|-li#-ł-l=2y — 2 przez różne kształty przechodzą, nim się staną y — 5 i x = 7, tak i czucie równie przez różne kształty przechodzi, nim stanie się rozumem.

Sposób więc rozumowania jest jednaki we wszystkich umiejętnościach. Jako w matematyce oznaczamy zadanie wykładając je algebraicznie, tak w innych umiejętnościach oznaczamy je wykładając je w najprostszym¹ wy -

1

Sens istotny: Ten, kto stawia zagadnienie (Celui qui propose wie guestion). *

2

² W II i III wyd.: „i zostawują".

3

Raczej: sekret, kunszt (1’artifice) (tu i w ostatnim fragmencie tego rozdziału).

4

Dziś powiedzielibyśmy: w sposób uwikłany. (W oryginale: implicitement).

5

IV’ II i III wyd.: „w którym by się wszystkie dane wyraźnie

6

| W II i III wyd.: „wykładając w najprostszym".