56475 IMG 10

16 Część I, rozdział / %

natury zaczęliśmy¹, to jest, żebyśmy postrzegali i sądy nasze pod próbę postrzeżeń i doświadczenia poddawali.

Tośmy właśnie wszyscy w pierwszych leciech dzie-ciństwa czynili; i gdybyśmy wiek ten dobrze przypomnieć sobie mogli, pierwsze w nim nabyte przez nas wiadomości otworzyłyby nam drogę do nabywania drugich z pożytkiem. Wiadomości te każdy z nas własnym postrzeżeniem i doświadczeniu być winien; i dziś byśmy jeszcze ich nabywali, gdybyśmy drogą od natury ukazaną iść umieli.

Przeto żeby wiedzieć, jak wiadomości nabywać należy, nie mamy potrzeby^{2 3} tworzyć żadnego układu, czyli systematu. Sama natura go utworzyła; ona jedna utworzyć go mogła i dobrze utworzyła; nam zaś nie zostaje jak tylko⁸ postrzegać, czego nas uczy.

Dla przypatrzenia się naturze, zdaje się, że należałoby postrzegać w dzieciach pierwiastkowe władz ich rozwijanie się albo przypomnieć, co się nam samym w tej mierze przytrafiło. Jedno i drugie ma swoje trudności. Musielibyśmy czynić niekiedy domniemania, a te domniemania albo by się zdawać mogły całkiem urojonymi, albo wymagałyby postawienia się w takich położeniach i okolicznościach, w jakich nie każdy postawić się może. Dosyć nam tego postrzeżenia^{4 5}, że dzieci dlatego prawdziwych wiadomości nabywają, iż same tylko rzeczy do koniecznych potrzeb człowieka należące postrzegając, w ich poznawaniu nie mylą się lub jeśli się mylą, natychmiast

(fi

m

Rozbiór jedynym sposobem nabywania wiedzy    17

0    omyłkach od natury są ostrzeżone. Przestaniemy zatem na poznaniu, jak sami dzisiaj w nabywaniu niektórych wiadomości postępujemy; a jeśli o tych wiadomościach

1    o sposobie ich nabywania zapewnie się potrafimy, tym samym dowiemy się, jak i innych nabywać możemy.

Rozdział II

Rozbiór jest jedynym sposobem do nabycia wszelkich wiadomości.

Jak go sama natura uczy ?

Niech będzie na przykład pałac,

Piemszy rzut oka zgolą me daje _na(j rozległą i W rozliczne Dięk-wyobraiema tych rzeczy, które    _m    °

widzimy    ności bogatą okolicę wystawiony,

gdzie się natura na wydanie rozmaitości wysiliła, a sztuka, korzystać z położenia umiejętna, bardziej jeszcze tę rozmaitość przyozdobiła. Dajmy, że do tego pałacu przybywamy w nocy. Nazajutrz, w momencie, kiedy słońce horyzont oświecać zaczyna, okna się jego otwierają i wnet zamykają.

Chociaż ta okolica na chwilę tylko nam się ukazała, pewna jest atoli, żeśmy wszystko, co się na niej znajduje, widzieli. W drugiej chwili wrażenia od przedmiotów też same⁶ by nas doszły, jakieśmy odebrali w pierwszej. Toż samo byłoby i w trzeciej. Przeto, gdyby się okna nie zamknęły, zawsze byśmy toż samo widzieli, cośmy z początku widzieli.

Ale ta pierwsza chwila nie jest dostateczną do dania nam znajomości tej okolicy, to jest do postawienia nas w stanie rozeznania przedmiotów^{7 8}, które się na niej znaj-

1

W II i III wyd.: „jakeśmy za pomocą natury zaczęli**.

2

⁸ Tak w II i III wyd. W wyd. I: „nie potrzeba**.

3

^s Tak w III wyd. W wyd. I i II: „zostaje tylko**.

4

Tak w II i III wyd. W wyd. I: „Dosyć tedy na tym postrze

5

żeniu**. W oryginale: il suffit d'avoir remarąui.

6

~——    |

7

¹ W znaczeniu: „te same“

8

W II i III wyd.: „to jest do rozeznania przedmiotów*⁹.

9

Logika 2