IMGE26

się obecnie Niżej lej koncepcji. Bernstein bierze pod uwagę jedynie -ze klasy społeczeństwa miejskiego, a więc klasę robotniczą (working ■ raczej, jak się później okazuje, grupę robotników niewykwalifikowanych-PPi)- Obu tym klasom przypisuje inny pod względem psy-Bym sposób działania i orientacji w świecie i, powiązany z tym, inny sy. i mowy. W obrębie tych klas wytwarzają się. według niego, różne typy stosunku fiMamcoego do przedmiotów-, które to typy nie zależą od indywidualnych cech -iBodwBydi jednostki, lecz są funkcją socjalizacji. Zauważmy tutaj, że oba wyróż-■Mae człony struktury społecznej są jedynie typami idealnymi, bardzo przejaskrawiona jest także ich psychologiczna i językowa charakterystyka. [...]

Członkowie klasy średniej uwrażliwieni są na całą strukturę przedmiotów, widzą i reagują na tzeczy. sytuując je od razu w całej sieci relacji z innymi rzeczami, rozumie-’ ją Wen zależności przestrzenne, czasowe i przyczynowe między różnymi obiektami i zdarzeniami otaczającego św iata. Sposób wychowania dzieci w rodzinie jest w pełni LpWgoonłBy. w-szełkie zachowania podporządkowane są długofalowym celom, można tu zatem stosować bardziej stabilny system nagród i kar, wywołujących pożąda-Dziecko ma od samego początku jasno określony cel życiowy i ideał własnej kariery. Rozpatruje ono przedmioty ze swojego otoczenia jako środki do osiągnięcia przyszłych celów; każdy przedmiot może mieć w len sposób wiele róź-wwftzBKtn. prowadzić bowiem może do zaspokojenia różnych celów. Zwiększa 0 spostrzegawczość i ciekawość dziecka, wytwarzając u niego świadomość ogólnego uporządkowania rzeczywistości i przyczynia się do przyswojenia sobie skomplikowanych pojęć abstrakcyjnych.

Dziecko z klasy robotniczej postrzega jedynie oderwane przedmioty, nie tworzy związków przyczynowych między różnymi obiektami. W środowisku tym nie defi-: :    długofalowych celów, decydującą rolę odgrywa raczej teraźniejszość, nie

ma elementu poświęcenia dla przyszłości. Stąd też stosowany w rodzinie system ■■gród i kar nie jest stabilny i konsekwentny. Poznawcze i emocjonalne zróżnicowanie świata jest tu znacznie słabiej rozwinięte.

wytworzyć by się miały te różnice? Według Bernsteina olbrzymi ^^■paaią u akty językowej komunikacji, przekazujące doświadczenia i postawy wpajające dzieciom wzory zachowań uznawanych za właściwe. W przy-jMb uporządkowanej, racjonalnej struktury zachowań właściwej klasie średniej nie aa bezpośrednie wy rażanie uczuć, szczególnie gwałtownych i nie-jngjaznycft. Uczucia wyrażane są raczej za pomocą logicznych, a nie emocjonalnych w ten sposób język staje się bogaty w osobiste i indywidualne Mp wtedy specjalna forma pośredniej ekspresji uczuć, odda-^ez JoNrfiu uporządkowanie słów. Także przekazywanie życzeń i rożka-się może w różny sposób. Jedna matka powie do dziecka raczej: ^^Idyśiobil mniej hałasu, bo ...” - i tu nastąpią pewne argumenty; inna I nM|fgMK    albo nawet; „zamknij się”. Dziecko z klasy

HflhMc częściej partnerem, traktowanym jako jednostka z własnymi I

możliwościami, prawami i potrzebami oraz indywidualnym systemem wartości i reguł I moralnych. Rodzice starają się zaszczepić mu taki sposób używania języka, by no-glo ono dokładnie przedstawić swoje poglądy i odczucia w omawianej kwestii, sto-l sując raczej argumenty logiczne niż emocjonalne wykrzykniki. Różnice między I poszczególnymi znaczeniami wypowiedzi sytuują się wówczas na poziomie czyflo językowym, na poziomie znaczeń poszczególnych słów. Bernstein podkreśla, że taki sposób językowego rozwijania znaczeń zwraca uwagę na własne, subiektywne in-j tencje jednostki, wyodrębniając ją w ten sposób spośród innych uczestników interakcji.

Inaczej przedstawia się, według Bernsteina, sytuacja klasy robotniczej. Uczucia przekazywane są bezpośrednio, przy czym główną rolę odgrywają raczej pozajęzy-kowe, paralingwistyczne elementy wypowiedzi. Ważna jest tu siła głosu, ton, gesty i mimika twarzy. Sam język nie pozwala na indywidualizację uczuć, ponieważ | wielu sytuacjach używa się podobnych, nieskomplikowanych określeń; zróżnicowanie znaczeń osiągnąć można zatem raczej paralingwistycznie, zwracając większą uwagę na emocjonalne niż na logiczne aspekty wypowiedzi. Trudno w tym syste-| mie mowy wyrazić subiektywne intencje, wykazać odrębność własnych poglądów, i Podkreśla się raczej wspólność i jednolitość wszystkich doświadczeń w obrębie całej gropy (język jest prosty, skrótowy, bo różnice postaw i poglądów są minimalne) albo przynajmniej zakłada się, że inni uczestnicy interakcji w podobny sposób widzą, odczuwają i oceniają świat.

Zauważmy tutaj, że tak scharakteryzowany kod ograniczony używany będzie często we wszystkich małych grupach mających wspólne doświadczenia, przebywających stałe razem i doskonale się znających. Natomiast kod rozwinięty może wytworzyć się tylko w specyficznych warunkach społecznych. Ostatecznie, w myśl lej koncepcji, dzieci pochodzące z klasy średniej znałyby oba systemy mowy i umiały ptzechodzić od kodu do kodu w zależności od wymagań sytuacji, a dzieci z klasy ■ robotniczej skazane byłyby na użycie kodu ograniczonego, Bernstein podał dokładne charakterystyki językowe obu systemów mowy. Niektóre z wymienionych przez I niego cech wzbudziły wiele wątpliwości i dyskusji, toteż musiał z nich później zrezygnować. Chcielibyśmy obecnie przedstawić najważniejsze i najmniej dyskusyjne I cechy obu kodów w ich pierwotnym sformułowaniu.

Kod ograniczony wykazuje następujące właściwości:

1.    Krótkie, proste gramatycznie, często nie dokończone zdania, uboga konstruk-I cja składniowa, proste i powtarzające się spójniki. Utrudnione jest tu zatem budowanie bardziej złożonych ciągów zdaniowych, przekazujących subtelne związki logiczne między zjawiskami.

2.    Sztywne i ograniczone użycie przymiotników i przysłówków, związane z tendencją do jak najprostszego określania zjawisk, bez podawania zbędnych informacji.

3.    Częste używanie krótkich rozkazów, przy czym rozkaz mający spowodować określone zachowanie traktowany jest jako ostateczny argument (np. „Zrób to! Dlaczego? Bo tak ci mówię”). Rozkazy zatem mają być wykonywane tylko na zasadzie