IMG 48 (5)

rooic sygnalizować przynależność do te) lub Inne) epoki, strefy |_C()# * _ kulturowej, klasy społecznej (dworzanie, mieszczanie, służba I f^i^komedllMotóre’a), może być znakiem pokolenia przeciwstawiającego^ mkloo ojców (lin de il&le'owy dekadent czy współczesny długowłosy). War. tolćmacieniowa fryzury tkwi nie tylko w )e) stylu czy w wariantach historycznych i jpoieonych, ale także w stanie jej utrzymania; nieład włosów miewa różny wa. lot raltinic od kontekstu scmiologiczncgo (znak niedawnego przebudzenia, bójki, sceny miłosne)). Vdród znaków komunikowanych poprzez uczesanie niektóre tą «rydli znakami naturalnymi i dopiero w teatrze uzyskują charakter znaków mucmych, Inne natomiast (np. peruki) już w życiu są znakami sztucznymi, a za. ttotowane w teatne stają się znakami drugiego lub trzeciego stopnia. Nic sposób tu pominąć roli semiok^iczne), jaką spełniają wąsy i broda - Jako niezbędne uzupełnienie fryzuty (mak epoki lub postaci historycznej) czy też jako samodzielny ttaent znaczeniowy.

8. Kostium

W teatrze Jtabit oyni mnicha". Kostium przeistacza aktora X czy statystę Y w maharadżę lub żebraka, w marynarza lub rzymskiego patrycjusza, w kucharza lub bu. już w ryciu ubiór jest nośnikiem znaków sztucznych różnorakiego rodzą-ju.W teatrze jest on najbardziej konwencjonalnym, najbardziej rzucającym w oczy sposobem prezentacji postaci. Realistyczny czy stylizowany kostium ozna-aać może pleć, wiek, zawód, narodowość, religię, szczególną pozycję hierarchia-ną(Vrók papie:, generał), a niekiedy określa konkretną postać historyczną. W ramach loidej z tych kategorii, a także poza nimi, kostium może wyrażać wiele różnych oto, jak: sytuacja materialna danej postaci, jej gusty, niektóre cechy jej chaiakieni. Ma semiologiana kostiumu wykracza często poza osobę jego nosiciela: urój bywa znakiem klimatu (kask tropikalny) lub epoki, pory roku (futro) liibpogody (kalosze), miejsca akcji (strój wysokogórski) czy nawet pory dnia. Ma sią rozumieć, że kostium odpowiada zazwyczaj wielu okolicznościom na raz i naj-aąście)sprzężony jest ze znakami innych systemów. W wypadku, gdy wartość zna-oeniowa kostiumu skupia się w jednym tylko charakterystycznym elemencie, je-prób semiologiana jest Jeszcze bardziej umowna; na przykład trzej panowie w ty-powych nakryciach głowy: czapka w szeroką kratę = Anglik, beret = Francuz, papacha * Rosjanin. W niektórych tradycjach teatralnych (Daleki Wschód, liv die, coimnedia deWarte) kostium, skostniały w wiekowych konwencjach, stal są podefenie jak maska, makiem określonego typu postaci, powtarzającego się pra «ie niezmiennie ze sztuki na sztuką, z epoki na epokę.

Należy podkreślić, że znaki kostiumu, podobnie zresztą jak znaki mimiki, cha* rakteryzacji czy fryzury, mogą działać na opak: zdarza się, że strój służy do ukrycia prawdziwej płci, rzeczywistej pozycji społecznej, faktycznego zawodu. Tkwi # tym cały problem „przebrania” teatralnego, jako znak czy raczej antyznak płci, kostium służący za przebranie spełnia różną rolę w zależności od tego, czy maskuje płeć postaci scenicznej (Viola w Wieczorze Trzech Króli), czy też kryje płeć aktora (w wypadku, gdy role męskie I kobiece grane są wyłącznie przez mężczyzn lub wyłącznie przez kobiety).

9. Rekwizyt

Z wielu względów rekwizyty stanowią samodzielny system znaków. W naszej klasyfikacji najwłaściwsze miejsce znajdzie ten system między kostiumem a dekoracją, jako żc łączą go z nimi liczne wypadki graniczne. Dowolny element kostiumu może się stać rekwizytem z chwilą, gdy spełnia rolę niezależną od semiologicz-nych funkcji ubioru. Na przykład laska jest nieodzownym elementem kostiumu dandysa w komedii Musscta, ale zostawiona przez zapomnienie w buduarze damy serca staje się rekwizytem, i to brzemiennym w skutki. Z drugiej strony trudno czasem ustalić granicę między rekwizytem a dekoracją. W trzeciej scenie Pana Pun-tilt samochód uznać wypada raczej za rekwizyt, jest on natomiast istotnym elementem dekoracji w pierwszym akcie Knocka. A czymże jest wóz Matki Courage, rekwizytem czy dekoracją?

Każdy właściwie przedmiot istniejący w naturze czy w życiu społecznym może być wyobrażony na scenie jako rekwizyt. O ile rola rekwizytu ogranicza się do przedstawiania przedmiotu spotykanego w życiu, jest on znakiem sztucznym tego przedmiotu, znakiem pierwszego stopnia. Ale poza tą funkcją elementarną może on informować o miejscu, czasie, jakiejś okoliczności odnoszącej się do postaci (zawód, upodobania, zamiar), i to jest jego znaczenie drugiego stopnia. W gatunkach i tradycjach teatralnych, gdzie silnie zakorzeniona jest konwencja, a znaki są ściśle skodyfikowane, rozpiętość między znaczeniem pierwszego stopnia a znaczeniem drugiego stopnia danego rekwizytu bywa ogromna; w pewnych przedstawieniach teatru chińskiego chorągiew oznacza cały pułk wojska, a szpicruta w ręku aktora jest znakiem konia (szpicruta wzniesiona = jeździec siedzi w siodle).

W niektórych sytuacjach rekwizyt może zyskać wartość semiologiczną wyższego stopnia. Wypchany ptak, rekwizyt w sztuce Czechowa, jest znakiem pierwszego stopnia świeżo zestrzelonej mewy, zestrzelona mewa to znak drugiego stopnia (lub potocznie mówiąc, symbol) pewnej idei, która jest z kolei znakiem stanu wewnętrznego bohaterów sztuki. Stosując terminologię semiologiczną powiemy, że element znaczony (signifió) znaku pierwszego stopnia nakłada się na element znaczący (signiflant) znaku drugiego stopnia, element znaczony tego ostatniego nakłada się na element znaczący znaku trzeciego stopnia itd. Zwykły rekwizyt, przechodząc przez stadia pośrednie, staje się znakiem myśli przewodniej utworu.