IMGV21 12

części realistyczne uznano za literacko udane, wszystkie inne zu przejaw powieściowej nieudolności Micińskiego i .klątwy* estetyki Młodej Polski (M: 38).

3. Naruszanie reguł powieści realistycznej

fejTotalM"

Podstawowym wyznacznikiem nierespektowania reguł ga-1 tunku było w przypadku „powieści- worka" drastyczne naru-¹ szenje kategorii „totalite”. Jak wiadomo, kategoria ta, a zarazem norma lektury, była podstawową zdobyczą powieściowej estetyki realizmuTnaturalizmu. Całościowośc kompozycji, fabuły czy wątku staje się w II połowie XIX wieku synonimem nie tylko powieści dobrze skonstruowanej, ale i powieści w ogóle. Wbrew pozorom, także powieść Młodej Polski — mimo przekształceń klasycznego wzorca powieści — w zasadzie nie destruuje tej normy. Rozbicie na obrazy, łuźność kompozycyjna, liryczny tok narracji to elementy, które niewątpliwie naruszają normy XIX-wiecznej„/a totalitć", ale które nie oznaczają jeszcze całkowitego odejścia od powieści jako formy spójnej, domkniętej, o wyrazistej — choć na nowy sposób — segmentacji wewnątrztekstowej¹³. Tymczasem Nietota — na tle owej normy — stała się synonimem bezprzykładnego chaosu, -bezładu i .amorfhości" (M: 21). Pod tym względem nawet Wesele hrabiego Orgaza, nie wspominając o powieściach Witkacego, wydawało się krytyce o wiele bardziej czytelne, choć różnice dotyczą tu stopnia „chaotyczności", a nie zasad poetyki.

Krytycy atakując brak „całościowości" w „powieści-worku” wskazywali przede wszystkim na brak autorskiej troski

0    kompozycję (M: 9, W: 1), na brak ciągłości opowiadania, na autonomizację poszczególnych zdań (M 3) i rozpad utworu na pojedyncze cząstki. Nie odnajdywano w prozie Micińskiego np. konstrukcji, która uzasadniałaby specyfikę poetyki powieści — wytykano brak „wykończenia", niejednolitość stylistyczną

1    gatunkową (M: 21,27) i, jako konsekwencję owego „bezładu”, niemożność określenia „do czego zmierza" tak napisany utwór.

¹³ Sprawy te omawia wyczerpująco Głowiński w Powieści młodopolskiej.

Już trudność znalezienia sensu między najbliższymi elementami powieści (zdania, zdarzenia, słownictwo, postaci) uniemożliwiała uznanie ciągłości (spójności) utworów Micińskiego (a zwłaszcza Nietoty). Określano więc powieść Micińskiego jako „cykl utworów", które — poza głównymi bohaterami — nie mają ze sobą nic wspólnego. Nietota i Xiądz Faust zatem to me powieści, lecz „zlepki" różnych literackich i nieliterackich gatunków wypowiedzi, którym towarzyszy całkowite pomieszanie stylistyczne (M: 24). W tym sensie Nietota funkcjonowała w świadomości literackiej jako „nie-tekst", jako utwór bez tre-ści (M: 10). co najwyżej realizujący w nśiTacji normy pamiętnika; uzasadnieniem „niepowieściowego" chaosu mógł być jedynie .wybuch liryczny” autora (M: 18). Jako powieści zabrakło Nietocie „myśli przewodniej" i uwypuklonych momentów ważności akcji (wyraźnej kulminacji zdarzeń). Czytelnik spotykał zamiast nich .mgławice" słów, „mozaiki" epizodów — szereg dowolnie ułożonych cząstek nie składających się na powieściową „całość" (M: 3).

Znamienne, że te właśnie elementy staną się przedmiotem pochwały w latach trzydziestych. Kilku krytyków dostrzeże bowiem w Nietocie zalążki prekursorstwa nowoczesnej literatury — będą to:    nowy sposób konstrukcji polegąjący na

ahierarchicznym układzie elementów, 2. nowy typ ciągłości tekstu polegąjący na zestawieniu przypadkowych, „niejasnych” elementów oraz swobodnych dygresjach autora, 3. nowy, bo pozbawiony kulminacji sposób kształtowania fabuły ora? 4. brak pointy na każdym poziomie dzieła potęgujący jego wieloznaczność (M: 5, s. 236). Także Witkacy uznał te elemen-ty za fundamentalne wyznaczniki „powieści-worka”, przede wszystkim: zerwanie z arystotelesowską budową fabuły opartą na stopniowaniu i kulminacji. Zarzucano mu więc, że w jego powieściach nie ma odpowiedniego skupienia akcji (W: 3), że wśród poglądów prezentowanych w powieści panuje chaos, a czytelnik nie znajduje wyraźnej interpretacji treści utworu (W: 4). Ów brak elementarnej Jedności” w powieściach Witkacego miał być przykładem całkowitej klęski artystycznej, a nawet estetycznego prymitywizmu (W: 3). Charakterystyczne, że uzasadnienia spójności powieści Micińskiego, Jaworskiego czy Witkacego poszukiwano w płaszczyźnie powieściowej ideologii (M: 22, W: 17). Ranga tematu („niesamowitość" treści utworu)