IMGg78

Krzysztof Kruszewski

ROZDZIAŁ IV. NAUCZANIE I UCZENIE SIĘ FAKTÓW, POJĘĆ, ZASAD

Wiedza, której uczą się uczniowie, jest zorganizowana przynajmniej w dwóch płaszczyznach: 1) przedmiotowej (tematycznej) — dotyczy przedmiotu (obiektu) poznania, 2) psychologicznej — tworzy układ hierarchiczny, w którym kolejne, wyżej zorganizowane kategorie zawierają kategorie poprzedzające:

—    nazwy,

—    fakty,

—    pojęcia, zasady,

—    problemy i ich rozwiązania.

Każdej z tych kategorii uczy się człowiek nieco inaczej i nieco inaczej powinno się ich nauczać.

Inne też powinno być postępowanie nauczyciela, jeżeli zmierza do osiągnięcia zmian w wiadomościach, inne — w umiejętnościach, inne — w wartoś- I ciach ucznia. Wzajemne stosunki tych trzech pól, na których zachodzą zmiany I pod wpływem nauki szkolnej, przedstawia rysunek 1.

UMiF-iFTKirK&ri U funkcjonuje

^

moto-    postępowania

ryczne    z wiadomościami:

odbiór, selekcja, strukturalizacja, wykorzystanie

— WIADOMOŚCI —

~v~

nazwy, fakty, pojęcia, zasady, hipotezy, algorytmy, heuryztyki

funkcjonuje

w

-►j WARTOŚCI dobro piękno

Rys. I. Funkcjonowanie wiadomości

Ten i kilka następnych rozdziałów uporządkowano, mając na uwadze kategorie psychologiczno-logiczne i rodzaj zmian, do których nauczanie ma doprowadzić. Decyzja taka powoduje dwie luki. Pomijamy bowiem właściwości procesu dydaktyczno-wychowawczego zależne od przedmiotu nauczania; tę lukę wypełni studiowana oddzielnie metodyka nauczania „swojego” przedmiotu. I druga luka: nie rozważamy szerzej, jak zbudowana jest wiedza

człowieka i jaki jest mechanizm jej przekształceń (system poznawczy). Nie zajmujemy się więc tym, jak człowiek zdobywa i przechowuje swoje indywidualne doświadczenie oraz jak się nim posługuje; znajomość tego byłaby przydatna dla tych, których obowiązkiem jest wpływać na indywidualne doświadczenie innych — dla nauczycieli^{1 2}.

1. NAUCZANIE I UCZENIE SIĘ NAZW, FAKTÓW ORAZ FAKTÓW ZORGANIZOWANYCH W PORCJE TREŚCIOWE

Ogromna część uczenia się szkolnego, zwłaszcza słownego, zmierza do tego, żeby zapamiętać nazwy, fakty oraz fakty zorganizowane w porcje treściowe połączone tematem.

Nazwą jest słowo (lub kilka słów), które oznacza dany przedmiot, jest przyłączone do przedmiotu albo klasy przedmiotów (pojęcia).

Fakt to informacja o zdarzeniu przeszłym, zachodzącym właśnie lub przyszłym. Jeżeli dotyczy klasy zdarzeń, np. „podręczniki szkolne w miękkich okładkach niszczą się przed upływem roku szkolnego”, to mamy do czynienia z zasadą.

Porcje treściowe to tyle, co zbiór faktów dotyczących jakiegoś jednego tematu (przedmiotu, zdarzenia, klasy przedmiotów, klasy zdarzeń), np. opis działania światłowodu, historia powstania trzeciej części Dziadów.

0 tym, że uczeń nauczył się nazwy, faktu lub zespołu faktów, wnosimy, gdy wiernie je reprodukuje i rozpoznaje pośród innych. Często taki sprawdzian skuteczności uznajemy za zadowalający i dostosowujemy do niego nauczanie. Konsekwencje tego są takie, że nauczanie jest powierzchowne, szybkie i proste, bo niebogate w chwyty metodyczne, a ograniczające rolę ucznia do odtwarzania nauczonego materiału w porządku i kontekście, w jakim zetknął go z materiałem nauczyciel.

Dodajmy więc bardziej złożone sygnały świadczące o tym, że uczeń opanował fakty i nazwy: potrafi je wykorzystać do pomyślnego wykonania takich zadań, jak przedstawienie w innej formie, interpretacja, streszczenie, restrukturyzacja (zmiany kolejności elementów), wyjaśnienie związków merytorycznych i logicznych, w które wchodzą nazwy i fakty, ocenienie ich ze względu na rozmaite kryteria (np. prawdziwości, częstości występowania, przydatności).

Żeby uczeń poradził sobie z takim sprawdzianem opanowania nazw i faktów, musi albo mieć wyrobioną umiejętność posługiwania się nimi opartą na dokładnym ich rozumieniu, albo uczyć się ich jako elementu rozmaitych zadań, podobnych do tych, które znalazły się w sprawdzianie.

105

1

¹ Tę lukę Czytelnik może wypełnić dzięki następującym książkom: T. Tomaszewski Ślady

2

wzorce. Warszawa 1984, PWN; I. Kurcz Język a procesy poznawcze. Warszawa 1987, PWN;

C. Nosal Psychologiczne modele umysłu. Warszawa 1990, PWN: R. M. Gagne, L.J. Briggs.

W. W. Wager Zasady projektowania dydaktycznego. Warszawa 1992. WSiP; M. Materska,

T. Tyszka (red.) Psychologia i poznanie. Warszawa 1992, PWN.