IMG�01 (2)

144

144

U5

porcji pomiędzy pj&ąrom zdatteń i peniurnTT •kc jeszcze powieść o całej biografii bonatej

lisze się od uro-ipomnla-

•tudiua tu. et^{1 2 3},|jJ

“•"J fT",^{kU d0 Id2r}“^ń «WW. si, feeria wyp.dk². J zupełniej nie krępowane względami na „Życiowe podobZJ Powieść minia być fascynująca, karkołomna, niezwykła i, śyciowo prawdopodobna.⁹ Jeszcze w Przypadkach Idziego fl-J Lefage'a (1735) a takie w Mai)on Lescaut Prćvosta (1733) do czynienia z Zabulą, w której ogrom przygód bohaterów tly lowych starczyłby późniejszym powieśeiopisarzom realistycj na wyposażenie co najmniej kilku wcale niezwyczajnych y grafit.

Już Defoe przeczuwał konieczność proporcjonalnego dal ku pomiędzy zdarzeniami i czasem, skoro w Robinsonie (llld rozciągnął pobyt bohatera na bezludnej wyspie na okres 28 ■ gdy tymczasem samotna przygodę Aleksandra Selkirka na Jual Fernandez trwała dokładnie cztery łata i cztery miesiące.^M Z cdj świadomością zadanie przeczuwane przez Defoe'ego podjął Fiełjj ding, W Tomie Jonesie (1749) pomieścił dziesiątki przygód, M rych literacki rodowód sięga powieści pikarejskiej (jej wowi miały znaczenie przez całe stulecie, a spośród Fieldingowi mjM czesnych stosunkowo najmocniej ulegał im w Anglii T. C. lett), ale równocześnie rozłożył je tak, by tworzyły łańcuch pra czyn i skutków podległy prawom „normalnego” ludzkiego czai On też daleko pieczołowiciej niż Defoe roztoczył narratora² czuwanie nad czasem, tłumacząc czytelnikowi, że nie powiną się dziwić, kiedy znajduje w Jego utworze rozdziały obejmująca dzień i rozdziały ogarniające całe łata. Ewidencja prowadzoflj przez Fieldinga i zasługująca na miano dojrzałego już wiflcij obowiązującego wszystkich późniejszych realistów, z reguły uprzedzał² potencjalne pytania czytelnika, przyzwyczajonego dęl mieszczańskiego spoglądania na zegar i kalendarz. By górował na swą romansowo-awanturniczą poprzedniczką poszanoWł² i    P^rawd°podobieństwa, by pozbawić fabu²]

gonitwy

na mniejszą od tej oońrtgjiJ!^n<?f^€^^{nie nie skazac sl}M wodu ubóstwa elementu proeoAn ^{C2kl a tra k C}F J ⁿ °ŚĆ ZpO² „rozgęścić” zdarzenia,    P ^nowa powieść musiała

do .rMttttywMSe

tabularnego. W tym stadium usuwania dyapro-

fkli

[8xnii po osiągnięcie pełnej tUibiUzacjt życiowej. _nej powieści Fieldinga będzie to 21 łat.

Jeśli przy beztroece o czas w tradycyjnym romansie przy² godowo-milosnym ogromna liczba przeszkód pokonywanych przez kochanków nie przeszkadzała kończyć fabuły motywem ich poleczenia się w ciągle młodzieńczym wieku, to po doświadczeniach powieści angielskiej Wolter -• parodiując awanturnicze fabuły — ukazuje Kandyda i Kunegundę, przeprowadzony ch przez gmatwaniny przypadków, w momencie „szczęśliwego” ślubu Jako zupełnie sędziwych staruszków.¹¹

Rozciąganie czasu fabularnego na długi wycinek życiorysu, nierzadko na lat kilkadziesiąt, obowiązywało takie w naszej po-| wieści oświeceniowej, przy czym powieść ta — ze względów dydaktycznych eksploatująca różne tradycje (w tym i tradycję | romansu utopijnego) — w niewielkim Jeszcze stopniu sięgała po Fieldingowską dyscyplinę obrachunku czasowego. Dodatkową okolicznością sprawiającą (i swoiście usprawiedliwiającą) brak oczególnej troski o kontrolowanie przebiegu temporalnego akcji • wspomnieniowa konwencja narracyjna. O ile ze stanowiska iuktonalnego narratora trzecioosobowego, z Jak im mamy do ^czyńi²oia u Fieldinga, istnieje „bieżąca” homologia rytmu nar-^racJi 1 rytmu czasowo-zdarzeniowego fabuły (narrator jakby towarzyszy wypadkom i „na bieżąco” je kontroluje), o tyle w utworach typu Mikołaja Doiwiadczyńskiego przypadki Krasickiego czy Wojciech Zdarzyński (1785) Michała Dymitra Krajewskiego z pozycji pamiętnikarza całkowicie dopuszczalna jest niedokładność czy prowizoryczność „notowań” czasu. Z tych względów osiemnastowieczna powieść polska zasadniczą troskę

0    empiryczne prowadzenie gospodarki czasowej pozostawiła z pokaźnym kontem pasywów stuleciu następnemu. To zresztą zrozumiałe. Krasickim i Krajewskim chodziło o moralizm, nie o realizm. Interesował ich etyczny, a nie historyczny aspekt tycia.

Zupełnie inną możliwość konstruowania czasu fabularnego

1    wypełniania poszczególnych odcinków czasowych stwarzała po-

u Zob. M. Bachtin. Czoj ł przestrzeń u> powieści, s. 21.

H_ j. Bachftr²

1

^ypać Je po długiej linijj

2

Zob. M. SUkSed, Wariaci² « warszawa 1073,1. 167.    "• ^lt2W wnoieici r».

3

Zob. J. Kott, Szkota Wazyk^    ^Tlum- d, Sieroszewski