ingarden20

jakości pewien układ jakoici estetycznie walentnych. które w harmonicznym zespole jakoici odgrywają rolę konstytutywną dla pojawienia się w dziele ostatecznej, całość dzieła obejmującej jakoici wurtościowowej, albo tet 2. speł- 1 nia istotne funkcje konstrukcyjne dla ukształtowania się pozostałych warstw Arieta (spełniając np. funkcję wyrażania stanów psychicznych osoby mówiącej). tam też realizacja warstwy brzmieniowej w materiale konkretnym jest ■ nie tylko wypełnieniem ideału jednego z elementów dzieła, ale zarazem I umożliwia tak żywe i konkretne ukonstytuowanie się pozostałych skład- I mków dzielą, zależnych konstytucyjnie od warstwy brzmieniowej, jakie nic jest możliwe w żadnych konkretyzacjach, które dokonują się w „cichym" czytaniu. Tak np. jeżeli warstwa brzmieniowa spełnia funkcję wyrażania stanu psychicznego podmiotu lirycznego, w którym ujawnia się bezpośrednio pewna jakość metafizyczna, wówczas konkretyzacja uzyskana przez (adekwatne) wygłoszenie dzieła doprowadza do tak plastycznego i konkretnego Ujawnienia się tej jakości metafizycznej, jakie nic jest możliwe w żadnych | innych konkretyzacjach. Nie należy jednak przy tym zapominać, że właśnie przez „zrealizowanie** warstwy językowo-brzmieniowej — jakkolwiek zgodne z ideałem stawianym przez samo dzieło — przesuwa się punkt ciężkości ca- 1 lego dzieła (ukonkretyzowanego) ku warstwie językowo-brzmieniowej: ponieważ ona jedna ucieleśnia się w jakołciach określonych i spostrzc-żeniowo samoobecnych czytelnikowi (resp. słuchaczowi), wszystkie z.ni pozostałe warstwy względnie elementy i zjawisku w nich występujące pozostają nadal tworami czysto intencjonalnymi, więc w całości konkretyzacji warstwa brzmieniowo-językowa wysuwa się na czoło, posiadając szczególnie silną aktywność w działaniu na słuchacza. Prowadzi to do pewnych przesunięć w polifonii jakości wartości owo wych całego dzieła, do zbyt silnego zaakcentowania czynnika językowo-brzmicniowego i efektów dlań właściwych, co szczególnie tam ma ujemny wpływ na całość konkretyzacji, gdzie czynnik ten w kompozycji dzieła odgrywa jedynie rolę środka lub akompaniamentu. Dlatego istnieją dzieła, które tracą na wartości wskutek zbytniej jaskrawości warstwy językowo-brzmieniowej zrealizowanej w konkretyzacji — jaskrawości, której niepodobna usunąć w tym rodzaju konkretyzacji. Inne dzieła zaś domagają się „deklamacji" jak najbardziej „dyskretnej”, żeby właśnie nic doszło do przejaskrawieniu czynnika podrzędnego, jakim w nich są twory i zjawiska warstwy językowo-brzmieniowej. i żeby umożliwić wysunięcie się na czoło w ogólnym zestroju jakości estetycznie walcowych innych czynników dzięki, np. nastroju, w jakim znajdują się osoby przedstawione itp.

(2. Drugim ważnym punktem różnicy między konkretyzacjami a dziełem sztuki literackiej jest zaktualizowanie w konkretyzacji przynajmniej niektórych tych składników dzieła, które w nim samym są tyllćo w stanic potencjalności. Takich potencjalnych składników istnieje w dziele sztuk; literackiej wiele różnych rodzajów — i to składników, które spełniają do niosłe funkcje artystyczne. Tu należą przede wszystkim wyglądy przed

««‘Af BlIlTiT^ *7

~»itc~gvznacfQPc (aa różnych-drogach), j trzymane niejako PB& docłg w-_pogo«o*iu“. Dopiero czytelnik je .aktualizuje" pod wpływem »yglądo-iłyófęzychaynników dzieła, czyli efektywnie ich doznaje przy wyobrażaniu sobie przedmiotów w takich sytuacjach i aspektach, jakie dane dzieło wyznacza. Nie są to jednak całkiem konkretno wyglądy spostrzeżeniowe, lecz jedynie zmienne i chwiejne w swej naoc/ności, przygasające i rozbłyskujące nu chwilę wyglądy wyobrażeniowe (w wyobrażeniowym materiale naocznotciowym konkretyzowane), jakkolwiek czytelnik wciąż niejako ignoruje wyobrażeniowość tych wyglądów i stara się odpowiednie przedmioty tak sobie przedstawić, jakby je -naprawdę widział", jakimi by mu się one przedstawiły w spostrzeżeniu. Ale tego nie może efektywnie osiągnąć przy prostym czytaniu dzieła sztuki literackiej. Jedynie w wypadku dzieł drama-tycznych, które zostają -wystawione" na scenie i faktycznie zagrane, aktorzy i rzeczy umieszczone na scenie, grając swe role, dostarczają równocześnie widzowi całkiem konkretnych wyglądów samych siebie i całych sytuacyj przedmiotowych, w jakich się znajdują. Wówczas dzieje się z warstwą wyglądów to samo, co z warstwą tworów językowo-brzmicniowych: zostaje ona.oblcczona-.w snmoobccnc. spostrzeżeniowe aktualne i snmo.istnc jakości, tak żc w następstwie tego mamy „wrażenie”, żc. obcujemy bezpośrednio— jakby w realnym życiu.;?-z przedmiotami, a w szczególności z osobami przedstawionymi w dziele (a nic z aktorami). Ale wówczas też już nie mamy de facto do czynienia z dziełem czysto literackim, lecz z. -widowiskiem teatralnym", które stanowi graniczny wypadek dzieła sztuki literackiej. Toteż i konkretyzacje widowiska teatralnego różnią się pod wieloma względami w sposób istotny od konkretyzacyj dzid czysto literackich. Pozostając przy tych ostatnich, należy stwierdzić, że nie uzyskujemy w nich nigdy innych akualizacyj wyglądów, jak tylko wyobrażeniowe, ale i la aktualizacja. w stosunku do czysł9_potcocjalncgo trwania wyglądów w gotowości w samym dziele, jest bardzo doniosła dla percepcji 'dzida. Sprawia bowiem, ze czytelnik jakby prawie obcuje z przedmiotami przedstawionymi, znacznie lepiej z nimi się zżywa i wzywa w sytuacje międzyludzkie, o jakich w dziele mowa. niż gdyby się to wszystko odbywało — że się tak wyrażę — na ślepo. Dzięki bowiem aktualizacji wyglądów przedmioty te zaczynają - choć tylko wyobrażeniowo — stawać się konkretnymi „zjawiskami", gdy w samym dziele 'rwały jeno w potencjalności -bycia wystawionym na widok".

Drugim czynnikiem, który zostaje zaktualizowany w konkrctyzacji-dzicła literackiego, to potencjalne elementy znaczeń (.treść potencjalna"), zwłaszcza nazw występujących w tekście dzieła. Nie wszystkie, ale przynajmniej niektóre z nich czytelnik aktualizuje, efektywnie je myśli, spełnia odpowiednie akty znaczeniowe, na równi z aktualnymi, wycksplikowanymi w tekście składnikami znaczenia. Można by powiedzieć, że efektywna treść dzida przez to się nieraz w sposób bardzo istotny bogaci, wypełnia, często różnicuje, czasem ujcdnoznacznia, a czasem właśnie odwrotnie, zaczyna się