kem24

Brynhild 48

purpurowym baldachimem. Wedle staroed-daicznego tekstu pt. Droga Brynhild do Helu w drodze do krainy zmarłych samobójczyni spotkała pewną olbrzymkę, prawdopodobnie uosobienie własnego sumienia, i wyjaśniła jej przyczyny swego krwawego postępowania oraz wyraziła przekonanie, że teraz już żyć będzie wspólnie z Sigurdem.

Brynhild tradycyjnie utożsamia się z —» Sigrdrifą, ale w starych tekstach nie ma bezpośrednich dowodów na ich tożsamość. Co więcej, Młodsza Edda (Język poezji) powiada, że obudzona przez Sigurda wal-kyria nosiła imię Hild (Hildr - „Bitwa”, „Walka”), którą „zwykle nazywają Brynhild”. Na dodatek fragment staroeddaicz-nej Wieszczby Gńpira mówi o królewskiej córze śpiącej w zbroi po śmierci —> I lelgiego¹, co jeszcze bardziej gmatwa kwestie identyfikacyjne, ponieważ oznacza, że Sigurd obudził Swawę. Tekst ten zresztą inaczej przedstawia dzieje miłości Brynhild i Sigurda (zob. Sigurd).

Być może samobójstwo Brynhild po śmierci Sigurda jest. heroicznym wariantem zwyczaju uśmiercania (dobrowolnej śmierci?) żony po zgonie męża. Istnienie tego zwyczaju (por. sali u Indoariów) znane jest z notki arabskiego podróżnika ibn Rustaha, który w swojej „encyklopedii” Księga drogocennych klejnotów z począt ku X w. donosił o Skandynawach na Rusi: „Kiedy umiera jeden z ich przywódców, wykopują grób (...) i kładą go w nim. Razem z nim wkładają do grobu jego ubranie i złote bransolety (...), a także wiele jadła i naczyń do picia. Umieszczają też w grobie najumiłowańszą z jego żon, mimo że jest żywa. Potem wejście do grobu zostaje zamurowane i ona tam umiera.”

Bardzo interesującą paralelą tragicznego trójkąta Sigurd-Brynhild-Gunnar z demoniczną kobietą-mścicielką w centrum, jest znana z. Sagi rodu z Laxdalu historia Kjartana, Gudrun, córki Oswifra, i Bodego. Gudrun kochała Kjartana, ale ostatecznie wyszła za jego przyjaciela Bollego, Kjartan zaś poślubił cichą i dobrą Hrefnę. Pod wpływem zazdrosnej żony Bolli zdradził i zabił druha, Gudrun zaś radowała się myślą, że Hrefna już „nie pójdzie uśmiechnięta do łoża”.

W tradycji południowogermańskiej (Pieśń o Nibelungach) Brynhild występuje jako Brunhilt (stąd spolszczona wersja - Brunhilda), piękna i dumna królowa baśniowej Islandii rządząca krajem z. zamku Isenste-in. Była wielką wojowniczką, która ofiarowała rycerzom swoją miłość pod warunkiem, że odniosą nad nią zwycięstwo w trzech próbach: rzucie ciężką włycznią, rzucie olbrzymim głazem i skoku; pokonanych czekało ścięcie. Ojej urodzie zasłyszał Gunther (Gunnar) i podjął wyzwanie, ale wymaganym próbom podołał z pomocą towarzyszącego mu w wyprawie i podającego się za wasala Sifrida (Sigurda), który w ten sposób zapewnił sobie małżeństwo z siostrą Gunthera, Kriemhilt (Gudrun). Brunhilt, niejasno podejrzewając matactwo, w noc poślubną pohańbiła męża zawieszając go na haku związanego jak jeńca. Następnej nocy stoczyła w królewskim łożu walkę z potajemnie zastępującym Gunthera Si-fridem i została pokonana, a zwycięzca oddał ją nietkniętą mężowi, choć zatrzymał sobie dziewiczy pas królowej. Brunhilt urodziła mężowi syna, któremu nadano imię Sifrid. Podejrzliwa, zazdrosna i zaniepokojona nadmierną a nieuzasadnioną - jej zdaniem - samodzielnością „wasala”, doprowadziła do zaproszenia Sifrida i Kriemhilt na dwór królewski. Podczas sporu królowych uniesiona gniewem Kriemhilt zarzuciła jej, że była niegdyś kochanką Sifrida i prawdziwości swych słów dowiodła pokazując dziewiczy pas. Straszliwie obrażona Briin-hilt nie tylko nie przyjęła wyjaśnień i przeprosin, ale mszcząc zniewagę doprowadziła do śmierci Sifrida (zob. zemsta).

Pieśń o Nibelungach zawiera wspomnienie po pradawnym zwyczaju polegającym na poddaniu zalotnika przedślubnym próbom wyznaczanym przez samą zainteresowaną lub jej ojca - w zależności od st opnia „zma-triarchalizowania” a 1 bo „spatriarchaI i /owalna” społeczeństwa bądź też, jak w wypadku Pieśni, dla wyeksponowania eg/.otyczności nie w sensie materialno-geograficznym, ale

49    Bui

intelektualno-oby czaj owym (por. np. warunki Goszasp postawione Giwowi w tradycji irańskiej, zadania wypełnione przez Cuchulainna zabiegającego o rękę Emer w podaniach irlandzkich, czy zwycięstwo Heraklesa nad ojcem i braćmi lolc w micie greckim).

Za źródło dla wykorzystanego w Pieśni o Nibelungach motywu „zastępczości” uznaje się baśnie, przede wszystkim zaś rosyjską baśń o królewiczu zamierzającym poślubić rycerską władczynię dalekiego kraju: towarzysz narzeczonego nie tylko spełnił wojownicze wymagania królewny, ale nadto zwyciężył ją w łożu i oddał swemu panu, a po wyjściu na jaw podstępu został przez nią ukarany obcięciem nóg. Inny wszakże pogląd utrzymuje, że - przeciwnie - baśń ta jest w istocie tylko „plebejską trawestacją” germańskiego motywu epickiego.

Brynhild/Briinhilt nie ma swojego historycznego pierwowzoru, choć Historia Pranków Grzegorza z Tours opowiada o Wizygot-ce Brunhildzie, małżonce władcy frankońskiej Austrazji Sigiberta I (panował w latach 561-575), który ze zmiennym szczęściem walczył z Awarami (identyfikowanymi z Hunami) i zginął z poduszczenia okrutnej bratowej Fredegundy, żony Chilperyka (panował 561-584) i matki Chlotara II (zm. w r. 629), późniejszego mordercy Brunhildy; epicka opowieść byłaby więc - w najlepszym wypadku! - artystyczną inwersją wydarzeń z czasów Merow i ngów.

BUDLI (Buóli), słabo znany król Hunów, ojciec -» Atlego² i —> Brynhild. Według Sagi o Wóbungach był potężnym władcą. Podarował Brynhild pierścień, później ofiarowany przez nią —> Sigurdowi jako znak miłości, bohater zaś tym klejnotem obdarzył —> Gudrun (pierścień ten czasem mylono z —» Andwaranautem).

Do wyobrażenia o potędze Budlego walnie przyczynić się mogła sława syna, niemniej jednak od imienia Bu dli pochodzi heiti (j ed n owy razowy poetycki synonim; dosł. „nazwa”) bućlungr „książę, władca, wódz”, dosł. „potomek Budlego”.

Historycznym pierwowzorem Budlego był wspomniany przez Priskosa z Panion Mundiuch (gr. Moundiouchos,; u Jordanesa Mundzco), właściwie zupełnie nieznany ojciec At ty li (Atlego).

Odimienne określenia władcy regularnie nawiązują do wybitnych osobistości: poi. cesarz (i pokrewne wyrazy słowiańskie), stnorw. keisari, goc. k d is ar (i niem. Kaiser), łac. caesar pochodzą od przydomka (cogno-men) Gajusza Juliusza (100-44 p.n.e.) Caesar („Długowłosy”); poi. król (i pokrewne słowiańskie) pochodzi od Karola (stwniem. Karał, Karl z *karlja- lub '■ karJaz - „człowiek wolny”) zwanego Wielkim (742-814), a lit. valdjmiems „władca” - od strus. Wołodimierb, tj. Włodzimierz (Światosławicz; zm. w 1015 r.). Zob. Kon; Halfdan.

Mitologiczna tradycja południowoger-mańska (gocka) traktowała Hunów jako „krewniaków”, co prawda nie bardzo chcianych. Według Jordanesa król Gotów F i 1 i -mer, syn Gadaryka (zob. Berig), zorientował się, że wśród swoich poddanych ma wiele kobiet zajmujących się -»magią: w „ojczystym języku” (patrio sermone) zwali o je ha liurunn as (ni e wą t p 1 i w i e z * ha Ijaru-nos „kobiety biegłe w tajemnicach krainy zmarłych”, t j. „kobiety uprawiające nekro-mancję”; por. goc. hal ja, stwniem. helia, śrwniem. helle, stsaks. hellia, stang. hel/H slisl. hel - „kraina zmarłych”; zob. Hel-; co do drugiej części zob. runy). Czarownice te zostały wypędzone na pustkowia i tam, cieleśnie obcując z nieczystymi duchami, wydały na świat lud Hunów.

W tekstach staroeddaicznych słowo „Hunowie” (Hunar) oznacza zwykle ludy południowe (głównie Franków) albo wojowników w ogóle. Wyjątkowo w Pieśni o Atlirn i w Pieśni o Hamdirze użyte zostało wobec konkretnych (historycznych) Hunów.

BUI {Bui - „Pan Domu”), islandzki bohater znany z Sagi o osadnikach z Kjalness, sprawca wielu zabójstw i świętokradca. Wyjęty spod prawa ukrył się w pewnej jaskini, w której więził i brutalnie traktował uwiedzioną przez siebie kobietę, matkę własnego