KracauerCaligari4

64 Okres powojenny

pionowych nie uważano nigdy za normalne. Ekspresjonistyczne ornamenty obficie występują również w ostatnim epizodzie filmu, w którym z punktu widzenia filistra — dla scharakteryzowania odrodzenia konwencjonalnej rzeczywistości — należałoby spodziewać się linii pionowych. f W konsekwencji styl Caligariego był równie daleki od zobrazowania szaleństwa jak od przekazania rewolucyjnych haseł?! Jaką więc funkcję miał spełnić?

Po wojnie uważano często, że ekspresjonizm jest formą wyrażenia prymitywnych uczuć lub doznań. Carl Hauptmann, brat Gerharta, który był wybitnym pisarzem i poetą o skłonnościach do ekspresjonizmu, przyjął tę definicję, lecz zastanawiał się, w jaki sposób można najlepiej oddać spontaniczne wynurzenia głęboko wstrząśniętej duszy. Ponieważ współczesny język jest na to zbyt perwersyjny — utrzymywał on — jedynie film albo tak żwany bioskop daje możliwości wyrażania wewnętrznych przeżyć. Oczywiście, powiadał on, bioskop musi ukazywać tylko' te ruchy przedmiotów i ludzi, które pochodzą z duszy. ¹⁴)

Poglądy^ Carla Hauptmanna wyjaśniają ekspresjonistyczny styl Caligariego.: Film ten miał za zadanie scharakteryzowanie na ekranie zjawisk zachodzących w duszy, zadanie, które przysłoniło jego rewolucyjny .sens. Z chwilą gdy ukazywał on na zewnątrz psychologiczne zjawiska, ekspresjonistyczne dekoracje symbolizowały o wiele bardziej dobitnie niż koncepcja ram do scenariusza tę powszechną ucieczkę w głąb duszy, charakterystyczną dla powojennych Niemiec. Nie jest też przypadkiem,, że dopóki ten kolektywny proces był skuteczny, iw wielu wybitnych filmach występowały dziwaczne gesty lub dekoracje w ekspresjonistycznym lub zbliżonym do niego stylu. •

{" Film Variete wyprodukowany 'w 1925 roku ukazywał ślady tego stylu. ¹⁵) Z uwagi na swój stereotypowy charakter dekoracje i gesty przypominały afisze na przykład: „Ludzie przy pracy”. Tylko że tutaj słowa były inne; napis brzmiał: „Dusza przy pracy”, j

Po potężnej kampanii propagandowej, której punktem kulminacyjnym był zagadkowy plakat: „Musisz stać się Caligarim”, „Dęcia” wprowadziła w lutym 1920 roku ten film na ekran kina „Berlin Marmorhaus”. ¹⁰) Prasa prawie jednogłośnie chwaliła Caligariego, uważając go za pierwsze dzieło sztuki na ekranie. Wyjątek stanowił organ Partii Socjaldemokratycznej „Yorwarts” zajmując zupełnie absurdalne stanowisko. Komentując ostatnią scenę filmu, w której dyrektor zakładu obiecuje wyleczyć Francisa, autor artykułu pisze: „Film ten jest pod względem moralnym bez zarzutu, wzbudza bowiem współczucie dla umysłowo chorych i zrozumienie dla pełnej poświęcenia pracy psychiatrów i personelu pomoc-„4—17\    ejfurtorrly.ir:. że atak Francisa przeciwko znienawidzo-