McHale16

3⁽⁾4 Brian McHalc

ocierają się o siebie dookoła pokerowego stolika, tworząc wyrazisty „supeł” ontologiczny, tak jakby cała intertekstualna przestrzeń południowoamerykańskiego pisarstwa postmodernistycznego została w’ jakiś sposób wciśnięta w świat przedstawiony Terra nostra. Jakąż to wyobrażalną przestrzeń zajmowałby taki właśnie stolik pokerowy? Taką tylko, w której zebrane zostałyby fragmenty rozmaitych porządków - przestrzeń, którą Michel Foucault (1966) nazwał heterotopią.

Nabokov

Przejście od modernistycznego do postmodernistycznego pisarstwa miało miejsce także w środkowych latach amerykańskiej kariery Vladimira Nabokova, w takiej oto sekwencji: Lolita (1955), Blady ogień (1962), Ada (1969). Humbert Humbert z Lolity przynależy oczywiście do tradycji radykalnie niewiarygodnych narratorów modernistycznych, dołączając do takich postaci, jak Dowell z Dobrego żołnierza Forda Madoxa Forda czy Jason Compson z Wściekłości i wrzasku, których, by tak rzec, protoplastą był Człowiek Podziemny Dostojewskiego. W Bladym ogniu ta znana konwencja narratorskiej niewiarygodności została doprowadzona do skrajności. Możemy być wprawdzie pewni radykalnej niewiarygodności narratora, nie możemy jednak określić (co możliwe jest w przypadku Humberta Humber-ta), w jaki sposób lub do jakiego stopnia jest on niewiarygodny. Pomijając pomniejsze warianty, można sformułować nie mniej niż cztery różne hipotezy dotyczące Bladego ognia

1. Kinbote (lub Botkin, lub jak jeszcze go nazwać) mówi prawdę i tylko prawdę: poemat Johna Shade’a Blady ogień naprawie jest aluzyjną i sprytnie zakamuflowaną biografią samego Kinbote\a, który w rzeczywistości nie jest nikim innym niż Umiłowanym Karolem, wygnanym królem Zembli.

Critical

Zob. P. Rabinowitz. Tmrh iii Ficrion: A Rawwtiination ofAuiliciices. .. Incjuiry" 4 (1977). s. 121-141.

2.    Kinbote naprawdę jest wygnanym królem Zembli, a Zem-blańska część jego opowieści jest prawdziwa, myli się on jednak co do tego, że poemat Shade’a w jakiś sposób opowiada o jego własnym życiu.

3.    Kinbote w rzeczywistości jest rosyjskim emigrantem, akademikiem Botkinem, a wszystkie przygody króla Zembli (a może i samo Królestwo) to wytwór wyobraźni Botkina (w świetle tej hipotezy, co oczywiste, poemat Shade’a nie ma nic wspólnego z opowieścią o Zembli).

4.    Wszystko - Zembla i jej król, John Shade i jego poemat - zostało wykoncypowane przez kogoś, kto nie jest ani Shadem ani Kinbotem/Botkinem. Przez kogóż więc? Na jednym z poziomów przez Vladimira'Nabokova, co wydaje się oczywiste. A może jednak powinniśmy zrekonstruować jakąś pośrednią postać, stojącą pomiędzy Nabokovem i światem Bladego ognia? A może nie ma ku temu wystarczających powodów?

Blady ogień jest więc tekstem zdominowanym przez absolutną niepewność epistemologiczną: wiemy, że coś się zdarza, nie wiemy jednak co, jak powiedział Bob Dylan o Panu Jonesie. Oczywiście, tak totalne zwątpienie epistemologiczne musi także pociągać za sobą określone konsekwencje ontologiczne. W szczególności Królestwo Zembli to pojawia się, to znika, w zależności od przyjętej przez nas hipotezy (istnieje wedle hipotezy 1 i 2, nie istnieje wedle hipotezy 3 i 4). Tak więc wahamy się nie tylko między poszczególnymi hipotezami, ale także między perspektywą epistemologiczną i ontologiczną, czyniąc z Bladego ognia graniczny tekst modernistyczny, a może nawet wzorcową graniczną powieść modernistyczną.

Problematyka epistemologiczną obecna jest także w Adzie: modernistyczny temat pamięci, chwyt wspólnej narracji [joint narrationJ Vana i Ady, w^r komiczny sposób ukazujący rozbieżność pomiędzy dwoma sposobami widzenia tych samych, obiektywnych „taktów" i tak dalej. Mimo to jednak, bez wątpienia dochodzi tu do zmiany dominanty, dzięki czemu pamięć i per-spektywizm zostają zepchnięte na plan dalszy, a tym, co przy-