McHale6

344 Brian McHalc

We wszystkich tych przypadkach opozycje te wydają się niejednorodne i niezintegrowane. Oznacza to, że możemy wprawdzie zrozumieć, w^r jaki sposób dana właściwość postmodernistyczna przeciwstawia się swemu modernistycznemu odpowiednikowi, nie potrafimy jednak zrozumieć, w jaki sposób poetyka postmodernistyczna jako całość stoi w opozycji do poetyki modernistycznej jako całości, jeśli przeciwstawionym sobie zbiorom właściwości nie zada się pytania o tkwiący u ich podstaw system. Podobnie jak nie potrafimy zrozumieć, w jaki sposób system literacki mógł przejść od stanu odzwierciedlonego w katalogu właściwości modernistycznych do stanu odzwierciedlonego w katalogu postmodernistycznym: mamy tu do czynienia z opozycjami statycznymi, które niewiele lub nic zgoła mogą nam powiedzieć o mechanizmach historycznych przemian.

Zajmijmy się dominantą. Za pomocą tego właśnie narzędzia pojęciowego możemy zarówno ujawnić system leżący u podstaw owych heterogenicznych katalogów, jak zacząć się przyglądać zmianom w historii. Opis zmiany dominanty jest bowiem w istocie opisem procesu zmiany historycznoliterackiej. Zacytujmy znów Jakobsona:

W rozwoju form poetyckich nie tyle chodzi o kwestię zanikania pewnych elementów i pojawiania się innych, co o kwestię zmiany w granicach wzajemnych odniesień między różnymi składnikami systemu, innymi słowy o kwestię zmiany dominanty'. Wewnątrz danego zbioru norm poetyckich w ogólności, a szczególnie wewnątrz zbioru norm poetyckich istotnych dla danego gatunku poetyckiego, składniki pierwotnie wtórne staja się prymarne. Z drugiej zaś strony, składniki stanowiące pierwotnie dominantę, staja się podrzędne i fakultatywne

modernIZM.... wyd. cyt., s. 128-131: P. Wollen, Godard and Gonu ter Ginami: “lent d’Esr", w: Rcaiiings and Writings: Semiotie Gonnter-Stratepies. London 1082, s. 7y-yi: D. W. Fokkema, Historia literatury, modernizm i postmodernizm, przel. H. janaszek-Ivanickova, Warszawa iyuą.

■' [akobson. The Dominant, wyd. cyt., s. 108.

Jeśli badamy teksty modernistyczne i postmodernistyczne, skupiając się na ujawnianiu zmian w hierarchii chwytów - pamiętając, rzecz jasna, że z różnych punktów widzenia dostrzec można odmienne dominanty - to co wówczas wyłoni się jako dominanta powieści modernistycznej i postmodernistycznej?

Wypróbujmy nasze narzędzie na sformułowanym przez Dou-we’a Fokkemę kodzie modernizmu, biorąc za przykład tekstu modernistycznego Absalomie, Absalomie... Williama Faulknera (1936), szczytowe osiągnięcie poetyki modernistycznej. Wedle Fokkemy, kompozycyjne i składniowe konwencje kodu modernistycznego obejmują tekstualną nieokreśloność lub niekompletność, epistemologiczne wątpienie, metajęzykowy sceptycyzm i szacunek dla idiosynkrazji czytelnika. Jego aspekty semantyczne skupiają się wokół kwestii epistemologicznego wątpienia i metajęzykowej autorefleksji¹⁰. Każda z tych konwencji, z możliwym wyjątkiem dla konwencji respektowania idiosynkrazji czytelnika (która wydaje mi się kiepską i dyskusyjną formułą), obecna jest w Absalomie, Absalomie... Opowieść o rozwoju i upadku dynastii Sutpenów dochodzi do Quentina Compsona i jego współlokatora Shreve’a w stanie radykalnej niepełnosci i nieokreśloności - „parę starych, z ust do ust przekazywanych opowieści”, jak powiada ojciec Quentina, „listy bez nagłówków i bez podpisów” - jej nieokreśloność zaś jest nieustannie podtrzymywana dzięki nawarstwiającym się interpretacjom narzuconym jej przez nieprzychylnie nastawionych, niedoinformowanych lub z różnych względów nierzetelnych informatorów (Pan Compson, Pani Rosa Coldfield i w końcu sam Thomas Sutpen). W kolejnych etapach tego nierzetelnego przekazu, jeśli nie już na jego etapie wstępnym, epistemologiczne wątpienie i metajęzykowy sceptycyzm ulegają ostentacyjnej tematyzacji. Wprawdzie retoryka pani Rosy Coldfield, jednej z niewielu osób, którym udało się przeżyć, wydaje się wolna od

Fokkema, Historia.... wyd. cyt., oraz tenże. .4 Semiotie Dcfniinon oj Aestlicrie Expcrieiiee and rhc Period C.ode of blodcmism. ..Poetics Today" 3/1 (1082). s. 01-70.