Obraz0017

Zrozumieć Unię Europejską

Może to być wyraźnie wyróżniająca sie część terytorium wyrazistego, historycznie. i kulturowo (np. Katalonia czy Kraj Basków). Może to. być część państwa wydzielona ze względów planistycznych i wpływów metropolii (np. region Mar-seyside w północno-zachodniej Anglii wokół Liverpoolu i osi rzeki Merseye).

Regiony administracyjne. Kryterium wyróżniającym jest wyodrębnienie regionu w strukturze administracyjnej zarówno Europy, jak i poszczególnych państw. Dia europejsldej polityki regionalnej regionem jest cała Polska, gdyż w całości jest objętaCelem 1 poifffifi Strukturalnej. Polska z kolei jest c/.ęścią wielkiego Regionu SrodkoWo-Wschodniego Európy, jak' też jednym z regionów wielkiego Regionu Bałtyckiego objętego wspólnymi działaniami (np. VASAB 2010). Powyższe przykłady świadczą o tym, jak bardzo może różnić się określenie regionu, biorąc pod uwagę tylko kryterium zasięgu terytorialnego. Dla celów itej pracy przyjmiemy założenie, że regionem administracyjnym jest jednostka organizacji terytorialńej państwa usytuowana poniżej szczebla centralnego.

Regiony funkcjonalne.JOprócz regionów administracyjnych wyodrębnić można także regiony, które mają wyraźną funkcję wiodącą. Są to , na przykład regiony rolnicze, przemysłowej Sńftr^cBwe, energetyczne. Podział den był. szczególnie wyrazisty werze industrializacji rpostindustriaKzacji. Wówczas wyraźnie dominowała jedna funkcja determinująca strukturę i główny czynnik rozwoju regionalnego^ (np. lokalizacja obiektów przemysłowych). Dlaczego wyodrębnienie wiodącej funkcjirozwoj owej jest tak istotne dla polityki regionalnej? Dwa rodzaje regionów podlegają aktualnie szczególnej transformacji. Są to dawne regigpy przemysłowe i energetyczne, które wraz z utratą znaczenia przemysłów (np. metalufgTranefb)' czy też rodzaju rtośników energii (np. węgiel) znalazły się w bardzo trudnej sytuacji; społeczno-gospodarczej (utrata miejsc pracy, spadek produktu regionalnego brutto). Wymagają więc restrukturyzacji. Natomiast wzrost znaczenia turystyki i rekreacji, we współczesnej cywilizacji wyzwala popyt na regionalne    turystyczni,..

Tak w jednym, jak i w drugim przypadku konieczne są znaczne nakłady inwestycyjne, wsparcie sektorowe organizacji pozarządowych i inne działania interwencyjne, w których środki funduszy strukturalnygh i .Funduszu Spójności odgrywają.; znaczącą rolę.

Specyficznym typem regionów funkcjonalnych są regiony metropolitalne, dla których kryterium wyodrębnienia jest wielki ośrodek miejski o cechach mSfropolii. Do cech tych według P. Soldatasa¹ należą m.in.: powiązania zagraniczne produkcji, inwestycji, siły roboczej, bezpośrednie połączenia siecią transportu z zagranicą, sektor usług nastawiony na zagranicznych klientów, międzynarodowe instytucje i imprezy stałe. Istota różnicy między tradycyjnym regionem węzłowym, zbudowanym z ośrodka centralnego i jego najbliższego otoczenia, a regionem metropolitalnym polega na tym, że. proces metropolizacji zmienił relacje centrum - zaplecze. Dla metropolii „zapleczem” sieciowo zorganizowanym są inne metropolie, często

znacznie-oddalone, które wykazują często intensywniejsze powiązania gospodarcze, informacyjne, komunikacyjne niż dawne bezpośrednie zaplecze. To dawne otoczenie metropolii — ośrodka węzłowego — zostało zredukowane do roli funkcji mieszkaniowej i rekreacyjnej dla mieszkańców metropolii. Są więc regiony metropolitalne nową formą nieciągłą przestrzeni miejskiej, której część przyjmuje formę wirtualną polegającą na przepływach kapitału, informacji, wiedzy, obrazów. Stąd region metropolitalny jest trudny do wydzielenia granicami, kryteria zaś tych wydzieleń są rozmyte. Niemniej jednak jest to aktualnie najintensywniejszy proces przekształceń przestrzeni i zmiany tradycyjnych relacji miasto - region. _t

Ręgiony ekonomiczne. iW przestrzeni gospodarczej także występuje systematy-ka regftmalizacyjna. Są to regiony, które podlegają badaniu_v poznaniu lub sa narzędziem działania społęczno-gośpódarczego. TaKe podejście jest bardzo przydatni dla badania’i diagnozowania regionalnych zróżnicowań większych przestrzeni ekonomicznych. Jeśli tą przestrzenią będzie np. wspólny rynek Unii Eurdpejskiej, to można uzyskać pogląd dotyczący regionalnych zróżnicowań wielkości przepływów między rynkami regionalnymi. Jeśli tą przestrzenią będą regiony - jednostki statystyczne (dla Polski poziom NUTS U to województwo), wówczas możliwe są diagnozy zróżnicowań regionalnych poziomów rozwoju, w tym szczególnie poziomu życia mieszkańców. Na tej podstawie dość łatwo ustalić kryteria interwencji poszczególnych funduszy i inicjatyw w Unii Europejskiej. Stąd zdefiniowanie regionu ekonomicznego dla polityki regionalnej jest bardzo ważne. Będąc narzędziem poznania przestrzeni ekonomicznej, są też narzędziem działania,^{2 3} niekoniecznie odniesionego do całego regionu administracyjnego (województwa).

W latach sześćdziesiątych rozwinięte zostały podstawy teoretyczne i empiryczne otwartego regionu ekonomicznego.⁴ Było to związane ze szczytem ery industrializacji, gdy czynnik rozwoju przemysłowego był głównym motorem rozwoju regionalnego. W pracach tych szczególną wagę przywiązywano do funkcji eg-zogenicznych oraz funkcji endogenicznych, skierowanych do potrzeb wewnętrznych i wyrażających poziom domknięcia (w skrajnej sytuacji - autarkii). Proporcje funkcji egzogenicznych i funkcji endogenicznych określały stopień domknięcia regionu. Teoria otwartego regionu ekonomicznego w erze globalizacji uległa bardzo głębokiej erozji. Aktualna pozostała diagnoza mechanizmu rozwoju regionalnego: regiony o wysokim poziomie otwarcia na funkcje egzogeniczne lepiej wykorzystują swoje zasoby endogenne (jeżeli potrafią je wzbogacić - np. kapitał ludzki), a tym samym skuteczniej uczestniczą w efektach procesu konkurencyjności regionów.

1

’■ Szerzej: B. Jałowiecki: Metropolie, Białystok 1999.

2

. „Regionalizacja jest procedurą dwustopniową. Obejmuje ona właściwą typologię przestrzenną oraz analizę rozmieszczenia geograficznego typów, która prowadzi do delimitacji zwartych jednostek wyższego rzędu, czyli regionów, przez przyjęcie szerszych klasowych przedziałów podobieństwa” (R. Domański: Zasady geografii społeczno-ekonomicznej, Warszawą 2000, s. 61).

3

   R. Domański: Zasady..., s. 110.

4

   R. Domański: Kształtowanie otwartych regionów ekonomicznych, Warszawa 1972.