25835 Obraz0037

Zrozumieć Unię Europejską

jakim podlegają masy..detęrminują_zackowanie się cząsteczek- (Stewart?J.-Je&łO-~ cześnie biegun wzrostu emituje siły zdolne do przyciągania (grawitacji) ludzi, w tym również najbardziej kreatywnych jednostek. Dzieje się tak m.in. dzięki temu, że wielkie ośrodki miejskie są zdolne do zaspokojenia największej liczby potrzeb mieszkańców - od elementarnych do najbardziej wyrafinowanych (Philbrick⁹). Siła grawitacji działa również w kierunku przyciągania pewnych gałęzi przez przemysł zlokalizowany w biegunie wzrostu. Na zjawiska te zwracają uwagę Stewart i Isard, Ich występowanie powoduje dalszy dynamiczny wzrost tyeh ośrodków, co odbywa się „kosztem” całego regionu. Procesy te ulegają nasileniu dzięki nowym inwestycjom, które najczęściej podejmowane są w ośrodkach ' najlepiej rozwiniętych. Sprzyja temu ich dobre wyposażenie 'instytucjonalne i Społeczne. Przyczyną koncentracji procesów inwestycyjnych są również związki między przemysłami. Im więzi te są mocniejsze, tym silniejsza tendencja do lokowania działalności firm w bliskim sąsiedztwie. Chęć bliższego poznania tych procesów skłoniła teoretyków do obserwacji badań związków między przemysłami, identyfikacji sił ich wzajemnego przyciągania.

Ponieważ współczesny rozwój wykształcił nowe mechanizmy zmian w przestrzeni, teorie lokalizacji zaczęły koncentrować się na identyfikacji i ocenie tych mechanizmów. Zaliczono do nich przede wszystkim procesy powstawania i rozprzestrzeniania innowacji. Zwrócono przy tym uwagę na fakt, że istnieje wyraźna korelacja między wielkością ośrodka a zdolnością do kreowania innowacji. Jest to wynikiem „spotkania się” w jednym miejscu: popytu na innowacje, możliwości wymiany informacji (konfrontacja pomysłów), skłonności systemów społecznych do wchłonięcia zaproponowanych innowacji, zdolności innowacyjnej, umiejętności ludzkich, zasobów materialnych, akceptacji i uznania społecznego wobec działalności innowacyjnej. Ponadto stwierdzono, że firmy zdolne do kreowania innowacji zainteresowane są regionami (ośrodkami) najlepiej rozwiniętymi. Problemy te w swoich badaniach podnosili m.in. Lampard¹⁰, Kusnetz¹¹ i Toffler.¹²

W kontekście tego nurtu badań, podobnie jak w przypadku innych teorii dotyczących rozwoju regionów, nieodmiennie pojawia się pytanie, czy i w jaki sposób lepiej rozwinięte obszary wpływają na rozwój słabszych. Teorie dotyczące innowacyjności stoją na stanowisku, że proces doganiania może następować dzięki dyfuzji innowacji. Hierarchiczny charakter systemu komunikacji powoduje jednakże uprzywilejowanie dużych centrów, co prowadzi do zróżnicowania tempa postępu i sprzyja polaryzacji. Nie wszyscy teoretycy podzielają pogląd, że inno-

⁸    J.Q. Stewart: Physięs of Population Distribution, „Journal of Economic Science” 1958, vol. 1.

⁹    A.K. P h i 1 b r i c k: Principles of Areał of Funcional Organization in Regionał Geography, „Papers and Proceedings of the Regionał Science Associatión”, voł 3.

¹⁰    E.E. Lampard: The History of Cities in the Economieally Advanced Areas, (w:) Economic Develópment and Cultural Change, London 1955.

" S. Kusnetz: Wzrost gospodarczy narodów, Warszawa 1976.

¹² A. Toffler: Trzecia fala. Warszawa 1997!

OA ~wacyjnt>ść powoduje coraz większe zróżnicowanie przestrzeni. Gastels,¹ utrzymuje, że charakter przemysłu stymulowanego innowacjami umożliwia podział go na fazy, które mogą być realizowane w różnych ośrodkach, co sprzyja konwergencji.

W dojrzałym stadium rozwoju regionu znaczenia nabiera jeszcze jeden czynnik, który może powodować różnicowanie tempa wzrostu. Jest to handel zagraniczny, a szczególnie eksport, któremu przypada szczególna rola w aktywizowaniu działalności gospodarczej. W nurcie badań dotyczących tych zagadnień na szczególną uwagę zasługuje iteoria tzw. kumulatywnej przyczynowości (Kaldor, Myrdal),. w^.fc|yrai ..dósnzeżono • związek polegająęy na tym, żu poprawą, relacji między produktywnością iwSirwpływa na wzrost konkurencyjności regionu. ..mawadzi do wzrostu eksporftr. 'RStSq|e lśmigąSfe' międz^tymi ^Ś#I|kami określono jako prl^S Verd8ófna., a ftiechaniżm - który uruchamiany jest wskutek tych powiązań - kumulatywną przyczynowością. Procesy te badał: również Thirwall.²

Większość przedstawionych teorii nie dotyczy bezpośrednio zjawisk wzrostu. Mają one raczej charakter statyczny i wyjaśniają istnienie pewnej struktury centrów bądź odnoszą się do czynników wpływających na zwiększenie znaczenia niektórych ośrodków. Nurt badań regionalnych dotyczących wzrostu regionalnego zainspirował model Solowa, a powstające w oparciu o ten model badania odnosiły się do następujących zagadnień: ,,,    ' v fc

-    wzrostu regionów,

-    różnicowania dynamiki rozwoju regionów,

-    procesów doganiania i konwergencji regionalnej.    .

Wielu teoretyków przyznaje, że ogromną rolę we wzroście regionalnym odgrywa postęp technologiczny,, który jest kluczowym czynnikiem sprawczym poprawy produktywności oraz wzrostu poziomu dochodów. Warto zwrócić uwagę na zmianę, jaka zaszła w traktowaniu tego czynnika. Koncepcje tradycyjne uznawały, że postęp jest zewnętrzny (egzogeniczny) wobec procesów produkcji, a jego źródłem są wynalazła dokonywane w sferze pozaprodukcyjnej. Zgodnie z takim podejściem, które reprezentował Schumpeter,³ o unowocześnianiu produkcji i inwestycjach technologicznych decyduje podaż wynalazków, na którą wpływają względy pozaekonomiczne. Korzyści zewnętrzne związane z zastosowaniem wynalazków w produkcji powodują wzrost przychodów, co oznacza, że ich łączna suma

'7wi#^alrc^,7ę> Armw ^rr\*^,t*OCŚł    T5S wyzwala pozytywne skutki tzw. rozlewania (spillover). Inną koncepcję proponował Schmoolder,⁴ uznawany na przedstawiciela tzw. opcji popytowej, uznający, że postęp jest funkcją popytu. Podstawowy wpływ na unowocześnianie procesów produkcji ma popyt rynkowy, którego struktura i natężenie określa również stopień

1

*f High Technology, Space and Society, pod red. M. Castellsa, Beveriy Hills 1985.

2

   A.P. Thirwall: Regionał Economic Disparities and Regionał Policy in the Common Market, „Urban Studies" 1974, nr 11.

3

   J. Schumpeter: Teoria rozwoju gospodarczego, Warszawa 1959.

4

   J. Schmookler: Invention and Economic Growth, Cambridge, Massachusetts, 1996.