Obraz0016

Zrozumieć Unię Europejską

Jjąrae .ujęcie. Powyższa typologia regionów nie wyczerpuje systematyki regionalnego opisywania przestrzeni. Są możliwe także podziały zgoła inne. B. Hettue podaje¹ pięć ujęć regionu:

-    „region jako geograficzna i środowiskowa całostka wyznaczona przez naturalne bariery;

-    region jako społeczny system kulturalnych, politycznych i ekonomicznych interakcji;

-    region jako zorganizowany system współpracy kulturalnej, ekonomicznej, politycznej lub militarnej, zinstytucjonalizowany poprzez wielostronne organizacje regionalne;

-    region jako społeczność obywatelska wyrastająca ze wspólnego katalogu wartości, kultury i komunikacji społecznej;

-    region jako historycznie ukształtowana odmienna tożsamość występująca w roli politycznego aktora wyposażonego w określony poziom legitymizacji”.

Niektóre z tych podziałów zostały sprecyzowane w tym rozdziale z punktu widzenia celu publikacji, a nie kompletnej poprawności badawczej.

1.1.2. Regionalny system terytorialny

Państwa federacyjne i państwa unitarne. W Europie nie występuje jednolity system terytorialny. Unia Europejska i jej ofgany nie ingerują w narodowe struktury i systemy terytorialne. Jednocześnie jedną ż przewodnich polityk UE jest polityka spójności zmierzająca m.in. do podwyższenia spójności terytorialnej. Systemy terytorialne poszczególnych państw są wynikiem procesów historycznych często bardzo złożonych, wyznaczających burzliwe fazy rozwoju Europy (np. rewolucja francuska). Jest to jedno z wartościowszych dziedzictw Europy. Jednocześnie wielość struktur terytorialnych nie ułatwia sprawnego zarządzania wspólnotowymi politykami i funduszami,

Zróżnicowanie regionalnych systemów terytorialnych jest pochodną podziału na dwa generalne typy państw:² państwa złożone reprezentowane przez systemy państwowe określane jako regionalne (Włochy, Hiszpania) oraz systemy federacyjne (Niemcy, Belgia, Austria); państwa unitarne (pozostałe, w tym Polska).

W literaturze przedmiotu różnice definiuje się następująco: „Podstawowym kryterium, podziału na państwa unitarne i złożone jest zatem przyznanie uprawnień legislacyjnych wewnętrznym składowym państwa: w pierwszym wypadku władza ustawodawcza skoncentrowana jest w rękach parlamentu na szczeblu centralnym, w drugim — podzielona między ten ostatni i zgromadzenia (parlamenty) landów lub -regionów. W przypadku sporów kompetencyjnych w państwach złożonych ich rozstrzyganie pozostaje w gestii or°^,anów sadowniczych.”³ Istotne jest, iż w państwach złożonych podział władzy legislacyjnej jest określony w zasadach organizacji jednostek składowych państwa złożonego zapisanych w konstytucji (lub ustawach podobnej rangi). W państwach unitarnych natomiast delegowanie władzy wykonawczej jednostkom będącym bezpośrednio poniżej władz centralnych niekoniecznie (np. we Francji) zapisane jest w ustawie zasadniczej. Wiąże się to z dwoma pojęciami, które nie są tożsame: regionalizacja i decentralizacja (w przypadku państw unitarnych). Odnosi się to szczególnie do sprawowania funkcji kontrolnych przez organy centralne w państwie unitarnym. W państwach regionalnych uprawnienia normatywne regionów nie podlegają ingerencji ze strony organów centralnych. Oznacza to w konsekwencji np. dużą samodzielność w zakresie tworzenia własnych środków na rozwój regionalny w wyniku kompetencji fiskalnych.

• Powyższy podział skutkuje także bardzo dużym zróżnicowaniem liczby i wielkości jednostek regionalnych.⁴ Wśród państw federalnych są: Austria! - 9 landów; Belgia - 3 regiony i 23 wspólnoty kulturowe; RFN 4 16 landów. Do państw regionałnych|zalicza się: Hiszpanię'- 17 wspólnot autonomicznych; Włochy - Sre^wnów o statusie specjalnym + 15 regionów zwykłych. Państwa unitarne to: Dania;: Finlandia,— 6 prowincji (w tym 1 o statusie autonomicznym - Wyspy Alandzkie); Francja t 26 regionów;] Grecja ^-13 regionów planistycznych; Holandia; Irlandia: - 8 regionów; 'Luksemburg; Portugalia*- 2 wyspiarskie regiony autonomiczne (Azory i Madera); Szwecja, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii: Anglia, Walia, Szkocja, Północna Irlandia.

Formy prawno-organizacyjne. Poziom kompetencji poszczególnych regionów nie jest prostą pochodną formy państwa. Występują tutaj także znaczne zróżnicowania. K. Gawlikowska-Hueckel⁵ podaje za Farberem (1996) rozróżnienie .czterech form prawno-organizacyjnych regionów:

-    federahiy (w państwie federalnym) -'władza państwowa podzielona między organy federacji i regionów w sposób, który określa konstytucja;

-    autonomiczny (w państwie federalnym lub regionalnym) — posiada kompetencje, które określa konstytucja. Mogą to być kompetencje w zakresie stanowienia i wykonywania prawa oraz finansowe (prawo do części podatków). Kompetencje regionów autonomicznych są zróżnicowane. Do.najczęściej wymienianych należą: regionalna polityka gospodarcza, planowanie urbanistyczne i przestrzenne, ochrona środowiska, opieka społeczna, sprawy kultury;

-    administracyjny samorządowy) (w państwie unitarnym) ma szeroki zakres uprawnień, ale — w odróżnieniu od federalnego — nie ma kompetencji w zakresie stanowienia prawa. Pierwsza cecha - samorządność - polega na zdolności do

cmonkowskich, Warszawa 2002,

1

   K. Szczerskii Region w polityce europejskiej. Elementy analizy politologicznej, (w:) Polskie regiony a fundusze Unii Europejskiej, pod red. J. Woźniaka, Kraków 2001, s. 108.,

2

   I. P i e t r z y k: Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w panst^aćp| i s, 215.

3

   Tamże.

4

   Tamże, s. 217, tab. 32.

5

“ K. Gawlikowska-Hueckel: Procesy rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej, Gdańsk 2002, s. 124.