Obraz29

108 Rozdział V

— „ciąć” lub „rąbać” zaczęto stosować do stworzenia niebios i ziemi, skie słowo to make — „robić” mogło pierwotnie znaczyć: „przyrządzić" lub, czyć”. Angielski wyraz sort — „gatunek", pochodzi od łacińskiego sors~ j_0s, przebywszy taki szereg znaczeń, jak: udział, wyrocznia, przeznaczenie, stan, || padek (szansa), część; kind — „rodzaj” znaczy: jednego pokrewieństwa lub pocL dzenia; to be — „być” mogło znaczyć „rosnąć”; to suffer „cierpieć" oznacz^ „nieść brzemię”. Wysoka metafizyka mówi o apprehension of ideas — o „ujmo waniu idei”, lecz to dziś zawiłe wyrażenie pierwotnie znaczyło „chwytanie^ ków”. Etymologja jest użyteczną i przez to, że poucza, jakiemi pomysłami lu^ ze słów, wyrażających jasne i łatwe myśli, tworzyli nazwy dla pojęć bardziejzloj nych i zawiłych. Jest to wielka droga, którą umysł ludzki przebywał od niewiado mości do wiedzy.

Następnym wynalazkiem mowy, na który winniśmy zwrócić uwagę, jest 1| wyrazów „gramatycznych”, służących do łączenia „przedmiotowych” (real) i pl żujących, jak one mają zachowywać się względem siebie. To znów wyjaśnia nat się należycie przy rozpatrywaniu mowy mimicznej. Jeżeli głuchoniemy potraltó wypowiedzieć giestami: „John is come, he has brought the harness oj thepoąl and pat it on a bench" — „Jan przyszedł, przyniósł uprząż kucyka (pony) i pd®/ ją na ławce” — może oddać tę myśl dobrze, lecz uczyni to, wyobrażając jedpjj przedmiotowe części mowy: „Jan, uprząż, kucyk, przyniósł, ławka, położyć”.H przedimki „the” i „a”, przyimek „of”, spójnik „and” (i) słowo (posiłkowe) „is”(jedli zaimki „he” (on) i „it” (je) są pomysłami gramatycznemi, dla których głuchoniemi nie posiada znaków w swym systemie naturalnym i o których znaczeniu nie 1 nawet pojęcia, dopóki nie nauczy się czytać. Jednakże gdyby musiał być barda, dokładnym w opowiadaniu, może istotnie dać nam dobre pojęcie o tej drodze! którą my, ludzie mówiący, doszliśmy do używania wyrazów gramatycznych. Cl»; ciąż nie zdoła oznajmić, że jest to „a bench” (jakaś) ławka, ale może podnieś⁵ palec do góry i pokazać, że „one” — „jedna”; chociaż nie posiada znaku na Jl*| pony” — (oznaczony) kucyk, może wskazać, jak gdyby rzekł: „that pony"-„tu kucyk”; zamiast wyrazić: „o/ the pony” — „kucyka” — jak my to robimy, m« pójść dalej, udając, że zdejmuje zaprząg „off the pony” — „z kucyka”. Dzisiejsa etymologja angielska często wykazuje, że nasze wyrazy gramatyczne były tworzone w znacznej części tym sposobem z przedmiotowych (real); an lub p (przedimet nieoznaczony) był pierwotnie liczebnikiem one (jeden) — dotąd szkockie one; I (przedimek oznaczony) należy do tej samej rodziny wyrazów, co i that (ten) i thflt (tam); oj (przyimek 2-go przypadku) pochodzi z tego samego źródła, co of | Spójnik and (i) daje się wyśledzić wstecz do realniejszego znaczenia „further" fl lub „thereto” (nadto); słowo to haue (mieć) stało się jedynie posiłkowym | „IH come" (przyszedłem), dotąd wszakże zachowuje swe stare pełne znaczenie trzytw nia, czyli chwytania, kiedy człowiek, złapawszy drugiego krzyczy: „I haue B (mam go). Gdy anglik mówi: „he stands corrected” (poprawił się — dosło# Stoi postawionym), to nie znaczy, że on stoi na nogach, ale słowo to stand F zamieniało się gramatyczne posiłkowe i obecnie wyraża nieco więcej, niż forma bierna: „he is corrected" (jest poprawionym). Warto zaznaczyć, że i zaimki wytwarzają się tym sposobem z wyrazów bardziej realnych. Jak głuchoniemy poprostu wskazuje palcem; ażeby wyrazić „ja”, „ty" podobnie grenlandzkie uuanga — „ja”, iudlit — „ty”, widocznie pochodzą od uu — „tu”, iu — „tam”. Całkiem odmienny pomysł występuje w języku malajskim, gdzie amba — „niewolnik” używane jest jako zaimek „ja” a tuwan — „pan” jako zaimek „ty”. Jaki tu odbył się proces, wykazuje nam jasno język hebrajski w zdaniach, przetłumaczonych w Biblji angielskiej: „twój sługa mówi", „mój pan wie”; wyrażenia: „twój sługa, „mój pan” dążą do stania się jedynie zaimkami osobistemi, znaczącemi „ja” i „ty”, jak to uczyniły istotnie w języku malajskim. Granicy ścisłej niepodobna przeprowadzić między wyrazami przedmiotowemi (real) a gramatcznemi w języku angielskim, lub jakimkolwiek innym, dla tej prostej przyczyny, że wyrazy przechodzą ze stanu przedmiotowego w gramatyczny tak stopniowo, iż ten sam wyraz może być używany dwoma sposobami. Ale chociaż rozróżnienie to nie jest ścisłym, zasługuje jednak na boczną uwagę. Ktokolwiek chciałby opowiedzieć zrozumiale jakąś historję po angielsku jedynie wyrazami przedmiotowemi (realnemi) bez pomocy części gramatycznych, będących ogniwami i spojeniami zdań, przekona się, że użycie wyrazów gramatycznych było jednym z największych postępów, jakie człowiek uczynił w wytwarzaniu mowy członkowanej.

Filologja idzie jeszcze dalej w wyjaśnieniu, jak złożone pomysły gramatyczne powstały z początków prostych. Odróżnienie „części mowy” znanych nam w stanie wysoce rozwiniętym z gramatyk greckiej i łacińskiej, jest użytecznym środkiem okazania związków między rozmaitemi myślami, wypowiedzianemi w zdaniu. Można jednak obejść się bez części mowy i niepodobna przypuszczać, ażeby one istniały w najwcześniejszych formach języka. Przy mowie mimicznej zauważyliśmy, już, że w niej niema takich różnic nawet między rzeczownikiem a słowem. W klasycznym języku chińskim thwan znaczy: „okrągły”, „kula”, „zaokrąglić”, „siedzieć wokoło” i tak dalej; ngan znaczy „spokojny”, „spokojnie”, „uspokoić”, „być spokojnym" — i t. d. My anglicy możemy w zupełności to pojąć, gdyż nasz język tak dalece zatracił dawne odmiany gramatyczne, że zniósł różnice między częściami mowy na sposób chiński, używając tego samego wyrazu bądź jako przymiotnika lub słowa — np.: „the people’s quiet” (spokój narodu), „a quieł people” (spokojny naród), „to quiet the people” (uspokoić naród) i bez skrupułu zamieniając słowo na rzeczownik: „a workmen's strike" (bezrobocie robotników; stńke — udereycU lub rzeczownik na słowo: „to horse a coach” (zaprządz do powozu; horse —

Istotne tworzenie się nowych części mowy możemy obserwować w samym jego procesie; język chiński wykazuje, jak rzeczowniki lub słowa przekształcają się itt przyimki. I tak; „kuo chung", to jest „królestwo środek używa się dla omacMRiK: „w królestwie”; a „sha jin i thing", to jest „zabić człowiek użyć kjj” §|

„zabić człowieka za pomocą kija”. Podobnież w jeżyku atrykansksm możemy uchwycić ten proces tworzenia przyimków |    HHBjB