Obraz41

152 I. O MŁODEJ POLSCE

Ówczesna literatura przyjęła nie tylko terapeutycznej zyjny (w sensie ucieczki od życia), ale także ów epistj^H giczny aspekt snu. Prezentowany przez Przesmyckiego® rycy Maeterlinck pisał:

Chylę się z ciekawością [...] nad tajemnicami snu, w którym, ■ zbyt potężnego wpływu wspomnień dziennych, dano nam jesf^^H dojrzeć błysk jakiegoś bytu zagadkowego, rzeczywistego, pie^^H

nad wszystkimi tymi momentami, gdy człowiek wymyka się W® swej baczności [...]^{1 2}

p    /2q9

tjAfedług ^zybyszewskiegj) (O „nową" sztukę) wnika^f rzeczywisty, zagadkowy byt zachodzi bardzo rzadkorj^H w ciemnych nocach płonących snów tryśnie raz po raftfl lony płomień". Drobna część duszy, czyli absolutnej św® I mości, przejawia się jego zdaniem „w snach, wizjach, w fl I lach niezwykłych a potężnych napięć ducha" ⁿ.

W ten sposób przeszliśmy od kategorii „senności! do | tegorii „wizji sennych" ³. I teraz jednak nie będziemy wizji opowiadać.

Zainteresowanie snem w znaczeniu wizji sennych* wielorakie konsekwencje!) Nasuwały się wątpliwości! ontologicznego, znane już- zresztą dawniej: czy nasza rz| wistość nie jest snem? Camille Melinand ogłosił w zńl ru^aS^^czasbpiś^e^T^^ie des Deux Mondes" duże stul napisane niewątpliwie pod wpływem Schopenhauera, w rym — dowodząc identycznego charakteru świata rzeci ■fi l świata snu — pisał o możliwości... obudzenia się¹³. Hylła się i druga wątpliwość: ra^^ię^jęsleśjm^ czyimś »

Kto jestem? wie tylko ten, który wie, iż mnie wcale nie ma. Sni mnie ktoś, jakby ciężki sen -

(T. Miciński: Fragment z Nietoty¹⁴)

pklórzy pisarze zwracają uwagę na inne zagadnienia typu ^Łgicznego: na    sennych jako

B^w obdarzonych własnym, w miarę samodzielnym bytem waśnienie snów ^ Marii Dunin^^Icowskiego, trochę póź-pj i wyraźniej: Przygody Sindbada Żeglarza i Sen wiejski pnluna, nieco inaczej: Medi Romana Jaworskiego). Być Hl oddziałały tu w jakiś sposób modne wówczas spiryty-Hne koncepcje o „materializacji" fenomenów psychiczni o których pisał m.in. Ignacy Matuszewski w książce \ ^Bioksięsfwo i mediumizm (Warszawa 1896).

Hfcede wszystkim jednak wizje senne zostały zrozumiane. ■ wynik potężnej^siły kreacyjnej, którą rozporządza ludz-. HTyobraźnia. Siły kreacyjnej, działającej niezależnie od ■aj świadomości, w odmienny zatem niż normalny sposób.^ ^fczywano pokrewieństwo snu i innych stanów, w których $ Bodzi do głosu „ja" głębokie; takich stanów jak ekstaza.^- ^ ijluiynacja, widzenia narkotyczne itp. Co wszakże dla nas sjliftrdziej interesujące: (stwierdzono podobieństwo arty-■lanego procesu tyórczego do procesu twórczego zacho-■•go w śnie./Wizja senna^est taką funkcją psychiczną,

H ^ma na jwięceT ź'6ió~ź^fldlćI^-produk~cfa aH^stycznaT— pi-

■ Carl du Prel¹⁵

¹¹ Le Reve et la Realite, „Revue des deux Mondes" 1898, t. 145, | M*

^u T. Miciński: Poezje. Oprać. Jan Prokop, Kraków 1980. Również ■fine cytaty z utworów Micińskiego pochodzą z tego wydania.

■ W książce Psychologie der Lyrik. Beitrage zur Analyse der dichte-H Phantasie, Lipsk 1880, s. 7.

po-

1

   Z. Przesmycki (Miriam): Maurycy Maeterlinck. Stanowiska w literaturze belgijskiej i powszechnej, [w:] Wybór pism krytym Oprać. Ewa Korzeniewska, t. 1., Kraków 1967, s. 289.

2

   S. Przybyszewski: O „nową" sztukę, [w:] Wybór pism® Roman Taborski, Wrocław 1966, s. 150. Biblioteka Narodowa S. I, n

3

   „Wizja senna" (takiego terminu używa np. Stefania Skwarczl wydaje się trafniejszym określeniem niż ogólnie przyjęte: „mf senne". Słowo „marzenie" sugeruje doznania emocjonalnie doi trudno tu pomieścić nieodłączny od snu — koszmar.