obraz0

22 Komunikacja rytualna: od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej

padki, w których „rytuał nie jest ‘czymś’, nie jest ‘rzeczą’ [lecz] jest ‘jak’, jest jakością” (Grimes, 1990, s. 13).

Niewątpliwie mamy tutaj do czynienia z pewnymi wyzwaniami definicyjnymi. Rytuał jest kategorią rozpoznawalną, przebiega on jednak w poprzek miriady innych kategorii zdrowego rozsądku oraz teorii społecznej i na nowo je porządkuje. Studia rytualne czerpią przykłady z zakresu tego, co religijne i świeckie, archaiczne i nowoczesne, rdzenne i kolonialne, polityczne i osobiste, błahe i ważne, wielkie i małe, związane z pracą i odpoczynkiem, co publiczne i prywatne oraz różnych grup kulturowych, o których można przeczytać w literaturze z zakresu komunikacji, antropologii, socjologii i historii, literaturoznawstwa i religioznawstwa. Rytuał, podobnie jak inne formy komunikacji, jest wszędzie.

Chcąc ogarnąć zakres takiego zjawiska, jakim jest rytuał, można popaść w pustą abstrakcję. Uogólnianie w poprzek tej faktycznej różnorodności może doprowadzić do ustanowienia jedynie pojęcia formalnego. Jakkolwiek, w przypadku rytuału to właśnie jego jakości formalne odróżniają go od innych rodzajów działania społecznego. Owe jakości formalne można rozpoznać w ludzkim działaniu związanym z olbrzymią różnorodnością istotnych znaczeń i celów, występujących w nadmiarze zróżnicowanych układów. W rzeczy samej, jak zobaczymy w dalszej części, forma rytuału jest częścią jego znaczenia i niezbędnym elementem skuteczności. A zatem wysiłek sformułowania definicji winien ukierunkować się raczej na formę rytuału niż na jego znaczenia, cele czy okoliczności występowania.

PRZYPISY

* Ang. ritual ma taką samą formę jako rzeczownik i przymiotnik. W języku polskim - w związku z jego specyfiką - istnieje wyraźna różnica pomiędzy słowami rytuał (rzeczownik) i rytualny (przymiotnik) - przyp. red.

DEFINICJE

W literaturze z zakresu studiów rytualnych istnieje niemal tyle definicji, ilu jest autorów. Choć nie ma zgody co do definicji, istnieją jednak pewne uderzające cechy wspólne. Są również pewne sprzeczności. Zacznijmy zatem od przeglądu owych terminów Większa część poniższemu rozdziału poświęcona będzie omówieniu 15 charakterystycznych cech wspólnych wielu definicji rytuału, występujących w literaturze przedmiotu. (Odmienne zestawienia terminów oraz inne użyteczne i >mówienia definicji zob. w: Gluckman, 1962; J. Goody, 1961; Grimes, 1990, s. 9-15,1995, s. 58-74; Leach, 1968; Rappaport, 1979, s. 173-221,1989; Zuesse, 1987; zob. również pogląd J. Goody’ego, 1977, według którego pojęcie rytuału stało się tak wszechogarniające i hete-i < igeniczne, że stało się przez to analitycznie bezwartościowe). Po przeglądzie terminów zostanie omówiona zasada komunikacji, ukryta w ry-11 mię i powszechnie nierozpoznana w literaturze przedmiotu (por. Che-.il, 1992). Owa zasada komunikacji pozwala zebrać większość kluczowych myśli innych definicji i sprowadzić je do jednej, formalnej definicji rytuału. Rozdział kończy się omówieniem tej definicji.

2.1 TERMINY WSPÓLNE DEFINICJI 2.1.1 Działanie

Hytuał to działanie, a nie tylko myśl. Przez większość współczesnych .utiorów uznane zostało to za oczywistość lub też wynika to z innych hTininów przyjętych przez nich definicji. W XIX-wiecznej antropologii idacja między mitem i myślą a rytuałem i działaniem stanowiła najważniejszy przedmiot ówczesnej dyskusji. Bell (1992) wykazuje przy lyiti, że owa relacja ukształtowała myślenie o rytuale bardziej niż kiedy kul wiek indziej. Czy mit i wiara pojawiają się w następstwie działania rytualnego jako wyjaśnienie, czy też motywują owo działanie? Ty-