obraz
3

8.3. Wywiad narracyjny

Odmienny od wywiadu swobodnego jest wywiad jiarrącyjny. W wywiadzie tego typu próbuje się spowodować opowiedzenie przez respondenta historii swoich różnych doświadczeń życiowych (Schatzman, Strauss, 1966; Her-mans, 1987). Przeprowadzający wywiad jest głównie słuchaczem, nie może on przerywać opowiadającemu i zadawać mu pytań. Przedmiotem wywiadu narracyjnego są głównie historie życia, takie jak np. historie karier zawodowych, historie doświadczeń związanych z klęskami żywiołowymi, przeżyciami wojennymi, itp. Nie wszystkie opowieści są narracjami? Narracjami są tylko te spośród nich, które mają wyraźnie zaznaczony, w historycznym czasie, początek, po czym następuje opis roŹWojU"pewnych zdarzeń w jakiś sposób z sobą powiązanych, a opowieść ma czasowo wyraźnie przez opowiadającego zaznaczony koniec (tzw. koda). To, co składa się na zakończenie opowieści, jest konsekwencją opowiedzianej historii życia, często dodatkowo pojawiają się w tym momencie pewne oceny i interpretacje tego, co się wydarzyło w życiu opowiadającego. W koncepcji wywiadu narracyjnego zakłada się, że istnieje homologia pomiędzy strukturą organizacji doświadczania różnych wydarzeń w realnym życiu a strukturą narracji autobiograficznej. Punkty zwrotne w realnej biografii są również wyraźnie zaznaczone w tekście opowieści respondenta.

W koncepcji wywiadu narracyjnego zakłada się, że opowiadający jest najlepiej zorientowany w wiedzy o swojej biografii, dlatego też należy mu zostawić pełną swobodę w opowiadaniu swojej historii życia. Wewnętrzna logika opowieści nie może być zatem zachwiana przez zewnętrzne ingereneje-ztr-strony-pfzepfówadzającego wywiad. Opowiadający nadaje ważność pewnym epizodom, zdarzeniom w biografii i o nich głównie opowiada. Opowieść jest konstruowana w ten sposób, że tworzy pewien „główny schemat działania”. Zewnętrzne ingerencje mogłyby wprowadzić konkurencyjne schematy działania, naturalnie rozwijająca się opowieść mogłaby być zniekształcona przez badacza.

Istnieje jednak w koncepcji wywiadu narracyjnego problem „rzeczywistości”, tj. czy opowiedziana historia życia może być fałszywa? Generalnie uważa się (Schutze, 1975), że opowiadający podlega trzem ograniczeniom, które zapobiegają fałszowaniu opowiadanej historii życia. Opowiadający dąży do zamknięcia formy, tj. jeśli narrator wprowadził do opowieści jakąś osobę, to jest on zobligowany do przedstawienia roli tej osoby w biografii jednostki, w zmianach jej tożsamości, itp. Innym ograniczeniem jest tendencja do kondensacji. Narrator nie może opowiedzieć całej historii życia, zmuszony jest zatem do opowiedzenia o najważniejszych wydarzeniach odnoszących się do punktów zwrotnych w swojej biografii i doświadczeniach życiowych. Trzecim ograniczeniem narratora jest naturalna tendencja do opowiadania o szczegółach. Tylko wtedy historia życia staje się bardziej wiarygodna, kiedy poparta jest szczegółami z przeżywanych doświadczeń.

Te ograniczenia pozwalają badaczowi wychwycić mniej wiarygodne punkty w opowieści, takie jak to np., że epizod z wprowadzoną do opowieści osobą nie został „domknięty” wyjaśnieniem jej roli w życiu jednostki („zamknięcie formy”) lub że w opowieści było brak szczegółów o pewnych (np. drażliwych) epizodach biograficznych.

Bardzo ważnym elementem technicznym wywiadu narracyjnego jest zaaranżowanie otoczenia, w którym wywiad ma zostać przeprowadzony. Otoczenie to, czyli miejsce przeprowadzenia wywiadu, powinno zapewnić wystarczający komfort opowiadającemu, by mógł on spontanicznie przedstawić historię swego życia bądź jego części.

Wywiad.narracyjny jest nagrywany na dyktafon. Paxzymjego treść jest dokładnie i w całości przepisywana-. W trakcie przepisywania zaznacza się w tekście za pomocą różnych symboli długość przerw pojawiających się w trakcie opowiadania (milczenie, nagłe przerwy), różne sygnały parawer-balne (np. śmiech, westchnienia), podkreśla się z naciskiem wypowiadane słowa, itp. Znajomość tych elementów jest często niezbędna do interpretacji wypowiedzi.

8.3,1. Fazy wywiadu narracyjnego

Wywiad narracyjny składa się z pięciu części (Hermans, 1987). Pierwsza część to początek wywiadu, kiedy buduje się zaufanie i tworzy relację oraz odpowiednią atmosferę, sympatię pomiędzy słuchaczem i opowiadającym. Mówi się wtedy o rzeczach nie związanych bezpośrednio z tematem wywiadu. Tylko wtedy można uzyskać wysokiej jakości bardzo przecież osobistą opowieść, jaką jest historia czyjegoś życia. Jeśli taka relacja jest ustanowiona, to można przejść do części drugiej wywiadu, którą jest stymulowanie narracji. W tej fazie przeprowadzający wywiad wyjaśnia, że wywiad narracyjny nie jest klasycznym wywiadem, że badacz jest bardzo zainteresowany opowieścią o tym, czego dana osoba doświadczyła. Wyjaśnienia badacza dotyczą także tego, że opowiadający nie jest tutaj

181