Obraz
5

Niewielkie ilości wydalone z potem lub śliną nie mają większego znaczenia: wydalanie z mlekiem matki może hyc istotne z uwagi na wchłanianie trucizny przez niemowlęta.

Wydalanie z powietrzem wydychanym

Ten sposób wydalania ma istotne znaczenie w przypadku substancji lotnych. . Przyjmuje się. że wydalanie z powietrzem wydychanym jest zależne od współczynnika podziału substancji w układzie powicirzc/osocze. który dla upros/czenia zastępowany jest układem p«»wictrze/woda. W praktyce ilości wydalane tą drogą są zwykle małe dla substancji mającej współczynnik podziału rzędu 10 ⁴-l()^-3. Substancje o wyższym współczynniku podziału łup. nitrobenzen 2.7 -10 *') wydalane są w znaczących ilościach. Współczynnik podziału z zakresu 0.1-1 powoduje, że szybkość wydalania tą drogą jest du/a. Szybkość wydalania substancji obcych przez płuca na ogół nic rośnie liniowo ze wzrostem współczynnika podziału z uwagi na zachodzące procesy biotransformacji.

Wydalanie z moczem

Substancje obce wydalane są z moczem głównie w postaci metabolitów, a tylko nieliczne (np. kwas ftalowy) w niezmienionej postaci. Proces wydalania jest bardzo złożony i składa się z trzech procesów cząstkowych: sączenia k/ęhuszkowego, biernej dyfuzji kanalikowej i czynnego transportu kanalikowego (rys. 3.7). Procesy te zachodzą w trzech różnych odcinkach nefronu.

Rysunek 3.7

DROGI WCHŁANIANIA, METABOLIZM I WYDALANIE KSENOBIOTYKÓW

Sączenie kłębus/.kowe odbywa sic w torebkach kłchiis/ka nerki »wcgo. trans port czynny - w bliższych odcinkach kanalików. dyfuzja bierna w dalszych odcinkach kanniików.

W wynikusąc/enia klebus/kowegn. polegającego na dyfuzji. filtrat osmv:i krwi /nwirm /wiązki toksyczne i ich melalmliiy w pizyhliźcniii w lakim samym stężeniu, jakie wysiepuje w osik*/u. 7. uwagi na dir/e śicduia* porów błony klębuszkowcj mogą być sąc/onc stosunkowo dti/c cząsteczki. w lym także białka o niezbyt dużej masie cząsteczkowej. W klebus/kach przesączane jest ok. 20% krwi przepływającej pr/ez uerke. Pozostałe KtY; omywa kanaliki nerkowe, dlatego Wł w tej e/ęśei uchmin odbywa sic główny pr.ncrś oczyszczania krwi. a tym samym intensywnie wydalane są substancje, które przechodzą do świniła kanalików na zasadzie transportu kanalikowego. Transport kanalikowy zarówno bierny, jak i aktywny /achod/i w dwóch kierunkach jako: a) sekrnja IwYłlalanir) kanalikowa, kiedy substancja obca 7. osocza krwi lransporlow:in:i jest do światła kanalika; h) iY\nr/u ja zwnnna. kiedy substancja przesączona w klęhus/kii jest ponownie przenoszona iki krwi nn zasadzie transportu aktywnego (głównie nic/ii/ytc substancje pokarmowe, jak glukoza i aminokwasy).

W procesach sekrecji kanalikowej szczególną role przypisuje sic procesom aklywnego transportu zarówno anionów, jak i kationów, zachodzącym według różnych mechanizmów. W efekcie nadmiar jednego z czynników nic blokuje transportu drugiego czynnika. Transport anionów rozwinął sic prawdopodobnie w celu ułatwienia wydalania nerkowego ostatecznych produktów drink sykacji (siarczanów, gluktironidów itp.). Mechanizm len może jednak osiągnąć wysycenie wskutek wzrostu stężenia różnych anionów organicznych, działających na zasadzie koinpelycji. Transport zarówno anionów, jak i kationów wymaga obecności wysokoenergetycznych związków fosforu (np. ATI*): ksenobiotyki rozprzęgającc oksydacyjną fosforylaeje (np. di nitrofenol) są silnymi inhibitorami aklywnego transportu kanalikowego.

Mechanizmy wydalania nerkowego, a szczególnie aklywnego iransporlti są słabo rozwinięte u noworodków i niemowląt, co / równoczesnym niedorozwojem mechanizmów hiolransformaeji. zwłaszcza sprzęgania, jest przyczyną ich dużej wrażliwości na zatrucia zarówno lekami, jak i substancjami występującymi w środowisku.

W biernym transporcie kanalikowym istotną rolę odgrywa rozpuszczał ność danego związku w tłuszczach, sprzyjająca resoi*|K*ji /wroniej (w przypadku elektrolitów - ich stała dysocjacji pAf_a). a także poshić chemiczna, w jaką przeprowadzony jest związek w procesie II fazy mctahnli/imi. W efekcie wydajność wydalania z. moczem substancji o charakterze kwasów sulfonowych, nminoarylowych. hipurowych czy gluktironidów jest duża. co w połączeniu z. ich małą aktywnością biologiczną przyspiesza priK-csy detoksykacyjne organizmu.

W celu określenia szybkości usuwania substancji z krwi przez nerki stosuje się pojęcie klirensu (ang. clnminrrs). rozumiane jako wypadkowa szybkość

l.H. WYI )AI ANII SI IBS IANC |l / IISI K( )|l I

n