Obraz3 (38)

zacja introwertyków natomiast przebiega na innych zasadach: należy u nich wygasić stare, niewłaściwe nawyki, a dopiero potem wytwarzać nowe, społecznie pożądane. Różne powinny być także sposoby oddziaływania.

Ekstrawersja lub introwersja jest w życiu człowieka stałym sposobem reagowania, ale nie znaczy to, iż nie mogą się one ze sobą przeplatać. Dziać się może tak w okresie dojrzewania, kiedy przeważa ekstrawersja, lub w czasie klimakterium - wówczas zauważyć można fazę bardziej introwersyjną. Oba typy mają swoje uzasadnienie i swoje miejsce w świecie, ponieważ każdy z nich spełnia odmienną rolę w doskonaleniu świata.

5.3. MAKIAWELIZM

W języku potocznym osobowość jest czymś zbliżonym do atrakcyjności, czaru osobistego, siły charakteru czy charyzmatu. Jest to cecha silnie zaznaczona u znanych i podziwianych ludzi, jak np. gwiazd filmowych czy też polityków, którzy nam się podobają. Reszta spośród nas musi zadowolić się posiadaniem jej w mniejszym stopniu. Gdy jednak psychologowie posługują się słowem osobowość, to ma ona bardziej neutralne i bardziej uniwersalne znaczenie, oznacza mianowicie to, co charakteryzuje daną jednostkę. Lub też - w bardziej formalnym ujęciu-„osobowość jest ogólną sumą tych sposobów reagowania na innych ludzi (i obiekty) oraz sposobów wchodzenia z nimi w interakcje, które są charakterystyczne dla danej jednostki”. [Zimbardo Ph. G., Ruch F. L.: Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 393].

Teoretycy, kładąc nacisk na różnice indywidualne, muszą także brać pod uwagę istnienie stałości osobowości. W swoich badaniach nad osobowością dążą do wyjaśniania zarówno różnic, jak i podobieństw między jednostkami. Badacze zidentyfikowali więc pewną stałą cechę osobowości określoną mianem makia-welizmu. Określenie to zostało utworzone od nazwiska włoskie-

go filozofa, historyka, humanisty, jedne go znaj wybitni ej szych pisarzy polityczno-społecznych odrodzenia - Niccolo Machiavel-lego.

Machiavelli w swojej doktrynie politycznej poddał ostrej krytyce współczesną mu moralność i jej zasady. Realistyczna koncepcja polityki, którą filozof rozwija, rodzi się z jego pesymistycznego spojrzenia na człowieka. Zakładał, iż „ludzie są zawsze źli, o ile przymus konieczności nie uczyni ich dobrymi. Są zmienni. Każdy kto tworzy ustrój państwa, nadaje mu konstytucję, musi wychodzić z założenia, iż sąźli i czymąużytek ze swych złych instynktów, o ile tylko da im się do tego sposobność. Żądza zmiany, zło i miłość są podstawowymi namiętnościami człowieka, ale złość w nich przeważa, toteż łatwiej i trwalej rządzi nimi ten, kto wzbudza strach, niż ten, kto wzbudza miłość. Nie stawiają żadnych granic swym pragnieniom. Instynkty egoistyczne i żądza posiadania przeważają nad innymi uczuciami. Są z natury chciwi i zawistni”. [Machiayelli N.: Książę, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979, s. 46-47].

Ale ograniczenie się do takiego tylko ujęcia natury człowieka byłoby zniekształceniem filozofii Machiayellego. Zło przeważa wśród wielkich mas, zło przeważa w pewnych epokach historycznych, znajdujący przyczyny zła może przekształcić cechy społeczeństwa, tak że przeważać będzie dobro. Machiayelli zapoczątkował analizę zbiorowych cech moralnych i psychologicznych poszczególnych warstw społecznych. Wychowawcza funkcja państwa miała polegać nie na nauczaniu abstrakcyjnej moralności, lecz na tworzeniu stosunków społecznych i politycznych, w ramach których prawdopodobniejsze jest, że człowiek będzie “istotą społeczną”, a nie egoistycznym głupcem.

Niccolo Machiayelli stworzył w swoich pismach (m.in. w Księciu i Uwagach Machiavela wysnutych z Liwiusza historii rzymskiej) początki społecznej teorii osobowości. W swych rozważaniach nad motywacją działań ludzkich analizował je z punktu widzenia skuteczności osiągania zamierzonych celów. Biologicz-

1 4 5