obraz6

brody

i bez bro

(męski)

Mars

Ta więc hipoteza Trzygłowym Saturn ma charakter dedukcyjny, podobnie jak równanie Trzygłowym Mars, i jako taka napotyka na podobne obiekcje. W istocie, nie mamy żadnej realnej wskazówki, która by to potwierdzała⁸⁶, Dodać też trzeba, że samo równanie, oparte na kolejności wizerunków na wazie z Ju-pilile, nie daje się zastosować do innych waz, na których kolejność jest odmienna.

Co się tyczy wazy z Troisdorf, opublikowanej w 1910 r., nie dała ona i nie mogła dać niczego, co rzuciłoby na problem nowe światło, a to z tej przyczyny, że, jak było wyżej zaznaczone, miała ogółem sześć wizerunków, a tylko cztery z nich (bóg Trzygłowy, dwie twarze brodate i jedna bez brody) są jako tako zachowane; jednej brak zupełnie, drugiej niepodobna rozpoznać. W tych warunkach wszelkie próby uzupełniania na bazie planetarnej są co najmniej wątpliwe, skoro nie ma nawet danych do ustalenia płci osoby brakującej, a tym samym i miejsca, jakie jej w kolejności przysługuje.

Nie sposób dać całkowicie zadowalającej interpretacji Trzygłowego z waz belgijskich na podstawie tych egzemplarzy, jakimi dysponujemy. Faktem jest, że każda z proponowanych dotychczas interpretacji pasuje do jednej tylko wazy — tej, na podstawie której została wysunięta — do innych natomiast nie. Ponieważ w odniesieniu do wazy z Bavay słuszna wydaje się interpretacja Trzygłowego jako Marsa, a do wazy z Jupille — jako Merkurego⁸⁷, ktoś wywnioskował na tej podstawie, że Trzygłowy interpretowany był dwojako — jako bóstwo wahające się między Marsem a Merkurym⁸⁸. Ale interpretacja Trzygłowego jako Merkurego (S. Reinach, s. 303) nie opiera się na żadnej z waz, lecz na słupach pomnikowych i nie da się zastosować do waz, chyba że przekreślimy ich charakter planetarny, z którym się nie zgadza. Ja zaś sądzę, że interpretacja Trzygłowego z waz, jeśli ma być zadowalająca, musi odpowiadać także wizerunkom

Trzygłowego z pomników, nie przesądzając o planetarnym charakterze waz, lecz właśnie na ich podstawie.

Ten podwójny warunek spełnia nowa interpretacja Trzygłowego, którą tu właśnie proponujemy ⁸⁹. Przede wszystkim zauważyć trzeba, że kolejność wizerunków bóstw na każdej wazie, odczytywana dotychczas zapewne od strony lewej ku prawej, może być równie dobrze odczytywana od prawej ku lewej. Na wazie z Jupille, przyjmując, jak to się zazwyczaj robi, że wizerunek zniszczony przedstawiał Trzygłowego oraz że jedna z trzech postaci bez brody jest mężczyzną, otrzymamy, patrząc od prawej ku lewej, układ odpowiadający następstwu dni w tygodniu, jeśli — i tylko wtedy — Trzygłowy będzie bogiem opiekuńczym dnia słońca, a    jedną    z postaci bez brody uznamy nie za Marsa

(Demarteau), lecz    za    Jowisza ⁹⁰.

[brodaty    [bez brody    [bez brody    [brodaty

[Saturn    [Wenus    [Jowisz    [Merkury

[brodaty    [bez brody    [ (Trzygłowy)

³' [Mars    ²* [Księżyc    [Słońce

Stosując to samo równanie (Trzygłowy = Słońce) do wazy z Ba-vay, mamy, od prawej ku lewej, taką kolejność:

[brodaty    [brodaty    [bez brody    [brodaty

[Saturn    [Jowisz ⁵‘ [Wenus    ’ [Merkury

(brodaty    ^ [bez brody (Trzygłowy

Mars    ’ [Księżyc    " [Słońce

co nie pokrywa się ściśle, ale w przybliżeniu, z kolejnością dni tygodnia; wystarczyłoby zamienić miejsca dwóch stojących obok siebie postaci, Jowisza i Wenus, by uzyskać taki właśnie układ.

Co prawda, tydzień planetarny nie rozpoczyna się pierwotnie dniem Słońca, lecz dniem Saturna (czyli sobotą)⁹¹, jako że Saturn jest najpierwszą z planet, gdyż najbardziej oddaloną od Ziemi⁹². Na jednym z malowideł pompejańskich (siedem medalionów w dwóch rzędach, cztery u góry i trzy u dołu), niewątpliwie jednym z najdawniejszych w świecie klasycznym⁹⁸ obrazów siedmiu bóstw planetarnych, Saturn widnieje na pierw-

195