P1070851

6

w norymberskim warsztacie Vischeróio (bpa Andrzeja z Bni-na zm. 1479, Łukasza Górki wojewody poznańskiego zm. 1475, bpa Uriela Górki zm. 1498, kanonika Bernarda Lubrańskiego zm. 1499) oraz piątą z poi. w. XVI (kanonika Andrzeja Grodzickiego zm. 1550), nadto liczne obiekty ze skarbca, rozproszone w Niemczech i do dziś nie odnalezione. W czasie oblężenia Poznania w 1945 katedra poważnie uszkodzona ostrzałem artyleryjskim (fasada) i spalona (dachy, hełmy wież, organy). 1945—46 zabezpieczona prowizorycznie wg projektu arch. Zbigniewa Zielińskiego. 1946 powołana Dyrekcja Odbudowy Katedry pod patronatem kard. prymasa Augusta Hlonda, później arbpa Walentego Dymka, pod kierownictwem kanonika Czesława Piotrowskiego, z wykonawcą arch. Franciszkiem, Morawskim, z konsultacją konserwatorów Jana Zachwatowicza i Zdzisława Kępińskiego. W tym zespole opracowana koncepcja regotyzacji katedry wg odkrytych reliktów (w trakcie prac badawczych odsłonięto ok. 60% pierwotnej substancji), z jednoczesnym usunięciem wszystkich nowożytnych nawarstwień architektonicznych; nie zmieniono jedynie nie uszkodzonych pożarem wnętrz kaplic. Odbudowę ukończono zasadniczo w 1956, późniejsze prace głównie przy wystroju wnętrz i wreszcie przy uzupełnianiu krycia miedzią hełmów wież i bocznych dachów (ze zmianą dachu nad kaplicą Złotą na kopulasty). W trakcie odbudowy prowadzone także prace wykopaliskowe: 1946 pod kierunkiem Witolda Hensla, 1951—56 Zdzisława Kępińskiego i Krystyny Józefowicz; objęły one cały obszar prezbiterium i korpusu nawowego z wyłączeniem kaplic. Relikty architektury przedgo-tyckiej odsłaniane stopniowo i zabezpieczone metodą petryfikacji elektrolitycznej (1954) i udostępnione w kryptach zbudowanych 1947 i 1955; luźne fragmenty architektoniczne oraz zabytki wyposażeń grobów (z w. XII—XVIII) zdeponowane w Muzeum Historii Miasta Poznania w ratuszu. Fragmenty kamieniarskie, w większości ze zniszczonych płyt i pomników nagrobnych zebrane w lapidarium urządzonym w krypcie pod przytęczową częścią prezbiterium. Pod częścią apsydialną urządzona krypta grobowa arbpów i bpów sufra-ganów.

; 13 ARCHITEKTURA (fig. 12, 13). Obecna katedra w trakcie odbudowy 1948—56 zrekonstruowana jako gotycka z zachowaniem kaplic barokowych bądź z w. XIX—XX; w podziemiach relikty budowli wczesnoromańskich i romańskich (zob. s. 13). Orientowana, z odchyleniem ku psi.-wsch. Murowana z cegły przeważnie w wątku gotyckim, z liczną zendrówką;

lico ceglane także wewnątrz, prócz sklepień oraz poza wnętrzami kaplic. W fasadzie portal oraz okno dekorowane cegłą glazurowaną użytą także w profilowanych węgłach przypór zakrystii wikariuszowskiej i w zachowanym fragmencie przypory kaplicy Serca Jezusowego. Dolna partia wieży pd. z kostki granitowej, w dwóch pn. filarach nawy liczne kwadry piaskowcowe, na których do 1955 były ślady pierwotnej gotyckiej polichromii architektonicznej (luźny element z polichromią przetrwał w muzeum w ratuszu). Elewacje kaplic po części tynkowane. — Kościół trójnawowy, bazylikowy, siedmioprzęsłowy, z obejściem wokół prezbiterium oraz wieńcem kaplic wzdłuż obejścia i naw bocznych; z dwiema wieżami w fasadzie zach. i trzema wieżyczkami-latarniami nad obejściem. W ciągu kaplic od pn.-wsch. dwie zakrystie, od pd. kruchta bocznego wejścia. Poziom korpusu nawowego, obejścia i zakrystii obniżony w stosunku do prezbiterium i kaplic, zbliżony do poziomu późnośredniowiecznego.

Wnętrze. Prezbiterium (fig. 19) zrekonstruowa- 19 ne dosyć dowolnie 1946—52 wg odkrytych form pochodzących z przełomu w. XIV i XV. Trójprzęsłowe, zamknięte od wsch. pięcioma bokami ośmioboku, otoczone niższym obejściem powtarzającym układ poligonalny zamknięcia, z tym że bok pd.-wsch. lekko załamany nadaje obejściu formę siedmio-boku (brak analogicznego załamania po stronie pn.). Wokół obejścia wieniec kaplic wyniesionych względem niego o cztery stopnie. Spośród kaplic trzy położone na obu prostopadłych osiach wsch. przęsła — tj. zakrystia prałacka od pn., kaplica Serca Jezusowego od pd. i kaplica Złota od wsch. — odgrodzone ścianą od obejścia, większe i zamknięte poligonalnie, pozostałe mniejsze, otwarte szerokimi arkadami do obejścia, w epoce nowoż^rtnej powiększone przez łączenie parami, prostokątne, od zewnątrz scalone. Na tych samych osiach co wyróżniające się trzy kaplice, nad odpowiednimi przęsłami ambitu wypiętrzone i otwarte trzy sześdoboczne wieżyczki-latarnie (w poł. w. XVII zamknięte od dołu sklepieniami i zamienione na kaplice, wkrótce zaniedbane i od schyłku w. XVIII ponownie zmienione w latarnie otwarte owalnie do ambitu). Wnętrze prezbiterium i ambitu nakryte 1949 i 1952 dowolnie odtworzonymi sklepieniami żebrowymi projektu Franciszka Morawskiego i Jana Zachwatowicza: w prezbiterium krzyżowym (fig. 20), w obejściu gwiaździs- 20 tym czteroramiennym bądź tzw. przeskokowym, ukształtowanym z trzech pól sklepienia trójpromienistego, w latarniach promienistym (fig. 23). Sklepienia wsparte na zrekonstruo- 23 wanych służkach: w prezbiterium nadwieszonych, półcylin-