PTDC0046

80

Andrzej Porębski

na dwudziestce ¹⁶, z czym spotkać się jeszcze można tylko w kilku archaicznych językach świata (australijskim pikumbu, amerykańskich arawak, karibi, czibcza oraz w kaukaskich dialektach).

W chwili obecnej euskara jest wewnętrznie zróżnicowana na kilka dialektów. Najszerzej stosowanym jest dialekt prowincji Guipuzcoa, on też stanowi bazę dla współczesnej literatury baskijskiej. Próby unifikacji podejmowane przez Akademię Języka Baskijskiego w ostatnich latach nie są już jednak w stanie zapobiec zanikowi niektórych dialektów. Z powszechnego użytku wyszły już np. dialekty' wysokonawaryjski i alawański. Natomiast wsie prowincji Vizca\'a i Guipuzcoa mówią jeszcze ciągle po baskijsku. Rocznie ukazuje się w Hiszpanii ok. 200 książek w tym języku w nakładzie do 4000 egzemplarzy oraz 6 gazet oficjalnych. Obok tego istnieje też prasa podziemna, odżywa teatr baskijski, kultywuje się narodowe sporty — pelotę i aizskolaris oraz przechowuje elementy tradycyjnego ubioru, tzw. „chapelle”, czyli baskijskie berety, których prawdziwi Baskowie nie ściągają nawet w lokalach publicznych.

IV. TEORIA PROCESÓW NARODOTWÓRCZYCH A HISTORIA SPOŁECZNA BASKÓW

Dysponując już obecnie określonym materiałem historycznym, można przystąpić do interpretowania go w ramach wypracowanych przez socjologię schematów teoretycznych. Schematów takich jest wiele. Zależnie od teorii, od przyjętych założeń i orientacji w różny sposób można analizować problematykę społeczności narodowych. Mając na uwadze uprawniony pluralizm istniejących koncepcji, decyduję się korzystać w tym miejscu z paradygmatu najszerzej spopularyzowanego w naszej literaturze ¹⁷, i to z kilku powodów. Pomijając jego rozpowszechnienie, paradygmat ten dzięki swej obszerności (obok kwestii pojęciowych związanych z narodem zawiera on teoretyczną analizę modeli procesów narodotwórczych, czynników warunkujących te procesy oraz zjawisk towarzyszących —zwiaszcza asymilacji) umożliwia stosunkowo pełny opis i wyjaśnienie całości społecznej historii konkretnej zbiorowości. Ponadto dopuszcza on korzystanie z dorobku dwóch pozornie przeciwstawnych nurtów socjologicznej refleksji o narodzie —- nurtu romantycznego i oświeceniowego.

Punktem wyjścia w analizie baskijskiego procesu narodotwórczego będzie dla nas w takiej sytuacji grupa plemienna. Pojawia się ona z całą pewnością w pierwszym tysiącleciu p.n.e., choć prawdopodobnie plemienny typ

¹⁸ T. Milewski, op. cit.

¹⁷ Por. H. Kubiak, Rodowód narodu amerykańskiego, Kraków 1978; J. VV iatr, Naród i państwo, Warszawa 1974; J. Jerschina, Naród w świadomości młodzieży, Kraków 1978.