PTDC0040

74

Andrzej Porębski

nie okazała się szczęśliwa. Trzy kolejne rewolucje burżuazyjne (1834, 1854, 1865) doprowadziły do klęski Carlosa. Baskow^rie zaś w powszechnym odczuciu stali się symbolem ostoi absolutyzmu i reakcji w walce z parlamentarnym liberalizmem. W konsekwencji wzmocnione siły antyfeudalne odsunęły ich od administracji, sądownictwa i szkolnictwa w pozostałych jeszcze koloniach oraz od wyższych stanowisk w Kościele. Powoli wyrugowany został z życia publicznego i prawa język baskijski. Te posunięcia Madrytu stały się niewątpliwie główną przyczyną narodzin istniejącego do dziś baskijskiego ruchu narodowego. Jego inicjatorem był syn przemysłowca z Bilbao, Sabino de Arana y Goiri. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, iż języka baskijskiego nauczył się on dopiero w wieku 25 lat! W 1890 roku Arana y Goiri opublikował pracę pt. Formularz istotnych zasad nacjonalizmu baskijskiego, w 1893 rozpoczął wydawanie czasopisma „Euskadi”, którego tytuł stał się jednocześnie nazwą kraju Basków'. Również spod jego ręki wyszedł projekt flagi narodowej — tzw. ikurrini (biały krzyż z zieloną przekątną na czerwonym tle). Najdonioślejszym posunięciem było jednak założenie w 1894 roku Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej (Partido Nacional Vizcaya—PXV; nazwa baskijska Euskadi Buru Batzarra). Partia ta stała się pierwszym autonomicznym ruchem popieranym przez większość patriotów' baskijskich. Z czasem PNV powołała się na wspólną genezę oraz jedność społeczną i religijną Basków (ignorując analizy społeczne) i tym zdobyła sobie poparcie wsi i klasy przemysłowej w' miastach¹.

Okres I wojny światowej silnie umocnił baskijski ruch narodowcy. Neutralność Hiszpanii oraz wielkie zapotrzebowanie na produkty przemysłu zbrojeniowego w połączeniu z bogatą bazą suroweową Baskonii uczyniły z niej w rezultacie jedną z najbogatszych prowincji kraju. Gospodarczy boom nie zapewnił jednakże stabilizacji politycznej. W 1923 roku, po obaleniu króla Alfonsa XIII, władzę przejął generał Primo de Rivera, rozwiązał parlament i w'prow^Tadził dyktaturę. Tym razem Baskowie, pomimo propozycji ze strony zwolenników' monarchii, nie udzielili pomocy obalonemu władcy. Tym samym wzbudzili nienawiść monarchistów i kastylijskich generałów' do baskijskiego ruchu narodowego.

Proklamowana 16 kwietnia 1931 roku Druga Republika ożywiła nadzieje Basków' na uzyskanie autonomii. Trzy spośród czterech baskijskich prowincji (Alava, Vizcaya i Guipuzcoa) podjęły w połowie 1932 roku uchwałę o autonomii, popartą w przeprowadzonym plebiscycie. Czwarta prowincja baskijska — Naw^rarra odrzuciła tę uchwałę i wsparła reakcjonistów'. Siły antyre-publikańskie odżyły wkrótce na now^ro. W 1934 roku powstała faszystowska falanga, której program polityczny wrogo odnosił się do separatystycznych

1

M. Stephens, Linguhtic Minorities in Western Europa, Gomer Press 1976. s. 635—682.