PTDC0052

86

Andrzej Porębski

mówić o „trwałej, historycznie ukształtowanej wspólnocie” ludnościowej, która stałaby się podstawą dla nowoczesnego narodu.

Geograficzny czynnik narodotwórczy oddziaływał z różnym natężeniem w różnych okresach historycznych. Niewątpliwie wspomagał on wyodrębnienie Basków' jeszcze w średniowieczu, kiedy to naturalna izolacja umożliwiła im zachowanie pewnego stopnia autonomii pomimo włączenia w obręb królestwa Asturii i Kastylii, czego dowodem jest do dziś pielęgnowana tradycja „fueros”. Jednakże w wiekach późniejszych, gdy wydzielenie terytorialne nie zostało wsparte przez całkowicie własny rynek ekonomiczny, rola tegoż wydzielenia zmniejszyła się niepomiernie.

Jeden z najdonioślejszych atutów w walce o byt narodowy, jakim jest niewątpliwie język, również nie zdołał się oprzeć postępującej integracji społeczności interesujących nas w tym miejscu. O ile do pewnego momentu dzięki swej absolutnej indywidualności stanowił on bardzo ostry wyznacznik ram wspólnoty narodowej, o tyle wraz z postępem cywilizacji przemysłowej, urbanizacją, specjalizacją i uniformizacją życia społecznego stał się istotną barierą dla tych procesów i jako taki musiał ulec recesji. Jeżeli aktualnie nie więcej niż połowa Basków umie posługiwać się euskarą, to trudno chyba mówić o wspólnym języku jako podstawie narodowej świadomości.

Dwa ostatnie, niezwykle istotne w procesie narodotwórczym czynniki — ideologiczny i polityczny, podobnie jak poprzednie — oddziaływały niejednoznacznie. Waga tych czynników płynie z faktu, iż właśnie w sferze nolityki i ideologii przejawia się ostatecznie dojrzałość łub niedojrzałość conkretnej zbiorowości w procesie powstawania narodu. Momentem kry-ycznym jest bowiem wyartykułowanie woli posiadania własnego, narodowego raństwa, zaś artykulacja ta, dokonywana na poziomie zbiorowej świadomości, >rzyjąć musi z konieczności formę ideologii określonej, zakotwiczonej w szer-zych masach społecznych organizacji. Faktem jest, że w historii Baskonii nożna odnaleźć wydarzenia czyniące formalnie zadość stawianym tu warunkom. Skrajne odłamy PNV oraz większość działaczy ETA umieszczają w swych >rogramach postulat utworzenia narodowego państwa Basków. Postulat en pojawił się także w rezolucji podjętej przez zgromadzenie Basków hiszpań-kich i francuskich w miejscowości Itxassou w dniu święta Aberri Eguna tzw. karta Itxassou). Co więcej, w latach wojny domowej doszło nawet do tworzenia niezależnej Republiki Euskadi. Sądzę jednak, że faktów tych ie można uznać za świadectwo wejścia Basków w stadium bytu narodowego. ’o pierwsze — separatystyczne dążenia ETA nie mają oparcia w przeważanej części społeczeństwa. Świadczą o tym masowe demonstracje przeciwko ktom terroru, dokonywanym przez jej bojowników. Po drugie — podłożem ądań narodowych są w głównej mierze odczucia dyskryminacji ekonomicznej :gionu, którego potędze przemysłowej nie odpowiada struktura nadbudowy aodatki, system prawny). Po trzecie wreszcie — powstanie Republiki Eus-