PTDC0037

2

Andrzej Porębski

II. PROCES HISTORYCZNY

Pojawienie się Basków w północnych rejonach Półwyspu Pirenejskiego >ozostaje do dzisiejszego dnia nie do końca wyjaśnionym faktem historycz-lym. Badania prowadzone przez przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych nie przyniosły na razie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o baskijską etnogenezę. Pomijając oczywiście mity i legendy, jakie:]i wiele narosło wokół tego zagadnienia (jak choćby ten, który łączy pojawienie się Basków aa kontynencie europejskim z zagładą Atlantydy), w chwili obecnej najbardziej przekonywające są wyniki badań archeologicznych i antropologicznych. Sugerują one mianowicie, że Baskowie stanowią relikt ludności europejskiej, zamieszkującej nasz kontynent w epoce Cro-Magnon. Świadczą o tym chociażby analizy hematologiczne, wykazujące silną dominację w krwi baskijskiej grupy „O—Rh—”, która to cecha charakteryzuje też innych rdzennych mieszkańców Europy Bretończyków, Szkotów, Irlandczyków i Island-czyków h

Nad Zatokę Biskajską - swe obecne terytorium—przybyli Baskowie co najmniej 8 tysięcy lat temu ^{1 2}. W III tysiącleciu p.n.e. w okresie rozprzestrzeniania się jafetyckiej grupy językowej aż na krańcach zachodniej Europy Baskowie przejęli od azjatyckich przybyszów ów przedziwny język, który do dzisiejszego dnia wykazuje głębokie strukturalne i leksykalne podobieństwa do języków kaukaskich i indiańskich, różniąc się przy tym zasadniczo od wszystkich języków indoeuropejskich³. Drugą obok języka pozostałością z tamtego okresu jest swoisty sposób dziedziczenia własności ziemskiej, polegający na niepodzielnym przechodzeniu na najstarszego syna typowej chłopskiej zagrody — zwanej „basserii”.

Źródła ściśle historyczne sięgają VII wieku p.n.e., kiedy to rolnicze plemiona Yascon nadały nazwę mieszkańcom górnej doliny Ebro (dzisiejsza Nawarra). Teren ten stał się kolebką baskijskiej kultury. W okresie ekspansji Rzymu, a więc w II wieku p.n.e., obszary zajęte przez Basków znacznie się skurczyły. Druga wojna punicka oraz późniejsze o dwa wieki podboje cesarza Augusta uczyniły z Basków etniczną wyspę pośrodku rzymskich posiadłości. Przez następne pięć wieków historycy milczeli o tym fakcie. Ponownie na arenie dziejów^r pojawili się Baskowie przy' okazji najazdu Wizygotów na Półwysep Iberyjski. Stawiając opór najeźdźcom, stoczyli oni bitwę na przełęczy Roncesvalles, podczas której zginął sławny' rycerz Roland. Epizod ten wszedł do światowej literatury jako Pieśń o Rolandzie., zaś barbarzyńscy Sara -

1

.1 ■ Stefanowicz, Bunt mniejszości, Warszawa 1977, s. 53.

2

¹ R. Dobrzyński, Hiszpania, Warszawa 1977.

3

T. Milewski, Językoznawstwo, Warszawa 1965.