53837 PTDC0012 (2)

ściankach i wyświeconych powierzchniach można wiązać z pojawieniem się w III wieku po Chr. ceramiki wykonanej na kole, która w dużej mierze zastąpiła tę pierwszą.

Nie należy zapominać jednak, że na recepturę surowca i wygląd naczyń miały wpływ, obok upodobań i doświadczeń produkcyjnych, również czynniki niezależne, takie jak właściwości miejscowych złóż gliny, czy starsze tradycje istniejące na danym terenie.

II. FORMY NACZYŃ

Od czego zależy forma naczynia?

Zmienność i różnorodność form (inaczej: typów) naczyń jest dla archeologów jednocześnie korzystna i zgubna. Korzyść wynika z faktu, że ceramika stanowi najliczniejszą kategorię zabytków. Różnorodność i zmienność form pozostaje niekiedy, głównie w wypadku stanowisk osadniczych, podstawowym źródłem archeologicznym do wnioskowania na temat przynależności kulturowej i chronologicznej stanowiska. Tc same właściwości ceramiki dostarczają jednak archeologom sporo problemów w zakresie typologii. W literaturze przedmiotu funkcjonuje stwierdzenie, że wśród ceramiki lepionej ręcznie (w odróżnieniu od toczonej) nie ma dwóch naczyń identycznych (T. Liana 1970. s. 432). Jak zatem usystematyzować takie bogactwo form? Wydaje się, że wiele zależy od zrozumienia związku pomiędzy typem naczynia a sposobem jego wykonania i pełnioną funkcją.

U podstaw niektórych, w założeniu uniwersalnych, typologii ceramiki lepionej ręcznie leży rozróżnienie na ceramikę „grubej roboty" - inaczej „kuchenną” oraz na ceramikę cienkościenną - czyli „stołową” (np. K. Godłowski 1981. s. 60-73). Wymienione określenia odnoszą się jednocześnie do technologii i funkcji naczynia..Temu podziałowi przyporządkowane są następnie poszczególne formy. A zatem, do grupy pierwszej zaliczane są garnki, kubki, czerpaki i naczynia zasobowe. W drugiej występują przede wszystkim: wazy, misy, czarki i pucharki.

Podział na ceramikę ..kuchenną” i „stołową” ma swoje uzasadnienie dla znalezisk z osad. ale jak posługiwać się tym podziałem w wypadku ceramiki z cmentarzysk? Tu niektórzy badacze wprowadzili funkcjonalny podział naczyń na popielnice - naczynia do przechowywania szczątków zmarłego, i przystawki - towarzyszące dary grobowe (np. R. Jamka 1934, s. 52).

Dla celów sepulkralnych Wandalowie wykorzystywali naczynia o charakterze reprezentacyjnym, najczęściej wazy o starannie wykończonej powierzchni zewnętrznej, często bogato zdobione. Część ceramiki grobowej była specjalnie do tego celu wykonywana. Dotyczy to między innymi szerokootworo-wych naczyń dwustożkowatych o wydłużonej, wąskiej dolnej partii brzuśca przechodzącego w nóżkę. Proporcje czyniły te naczynia pięknymi, lecz mało statycznymi, a zatem nieprzydatnymi w gospodarstwie domowym. W niektórych wypadkach naczynia grobowe były słabiej wypalane, co w skazuje, że produkowano je do jednorazowego użytku.

Kształt naczynia jest nie tylko związany z technologią i funkcją. Nie należy zapominać, że jest to także wykładnia gustu jego twórcy i ówczesnej mody. Na przykład, charakterystyczne w^r późnym okresie przedrzymskim garnki dwuuche uważane są czasem za naśladownictwo importowanych wiader

Ryc. 1. Naczynie cienkościenne o gładkiej, czernionej powierzchni i naczynie grubościenne o powierzchni brunatnej, chropowaconej. Opoka, groby II i 77 (kat. 14.5 i 14.8).

PVi/ /ł \A