P1240366

112

cjalnej społeczeństw pomorskich. Mi mc upływu blisko trzydziestu lat od sformułowania przez J. Roitrtmki«Ko^” wielostronnej oceny zjawiska, trze-ba się z nią zgodzić w generaliach i dzid, negując genetyczną zasługą kultury nordyjsklej w upowszechnianiu kurhanu Ł grobowych konstrukcji kamiennych na Pomorzu. Możne wszak dopuścić. Jak się rzekło wyżej* ewentualny stabilizujący wpływ na znane tutaj Jut wcześniej formy obrządku pogrzebowego, występujące w lokalnej konfiguracji, różnej od typowej dla pozostałych grup kultury łużyckiej. Wpływ ten początkowo (IV BB) większy

maleje w końcu epoki brązu, to znaczy - rzecz zrozumiała — w fezie kulturowego usamodzielnienie się populacji pomorskich. Brak odpowiedzi na pytania, czy wygaśnięcia domniemanych oddziaływań nordyjskich w zakresie zwyczajów funeralnych było ostateczne, licząc w przedziale chronologicznym wczesnych epok metali. Man na myśli omówioną niedawno przez T. Malinowskiego²⁷⁷ relację pomiędzy wscbodnlopomorskiai popielnicami twarzowymi z HaD 1 Ich skandynawski mi (szczególnie duńskimi) odpowiednikami. Problem wymaga studiów w skali europejski#J, a nadto wykracza poza ramy tematyczne isszej rozprawy.

Dopełniając charakterystyki cmentarzysk podkreślmy, iż od IV EB panuje niepodzielnie ciałopalenie (z nieistotnymi wyjątkami), a sposób zabezpieczenia szczątków cechuje ogromna rozmaitość. Groby płaskie (nierzadko też z różnymi konstrukcjami kamiennymi) dzielą się na popielnicowe czyste, popielnicowe z pozostałościami stosu, Jamowe ltd. Dość ozęsto występuje forma kloszowa. Na inwentarz nie ceramiczny (brąz, kość, kamień) składają się nieliczne ozdoby, przybory toaletowe, narzędzie, zupełnie wyjątkowo drobne okazy broni (np. groty strzał).²^®. Do sprawy tej wracam niżej na marginesie omawiania tzw. TotenschBtze. V IV EB-HaC trudno doszukać się na Po-•°™ na tyle ważkich zróżnicowań regionalnych obrządku pogrzebowego, aby konstruować na Ich podstawie kulturowe podziały grupowo-terytorialne²⁷^.

Inaczej na się rzecz ze skarbami, a ściślej - z Ich wielce zróżnico-wmną zawartością, legitymującą się wyróżnikami o sprzężonych walorach formalnych 1 przestrzennych. Przedstawmy najprzód spostrzeżenia ogólne, Zmami eimiy Jest sam rozkład etatystyczno-chronologlczny skarbów pomorskich. Pomijając pewną liczbę niemożliwych do precyzyjnego wydatowanla obiektów, dysponujemy dla IV EB zaledwie mniej niż 10 stanowiskami (w dodatku zgru-Paaaay* ^w większości na Pomorzu Zachodnim)²⁰⁰, podczas gdy V EB przypisać

276

277

Kostrzewskl 1956, s. 97-102, 106, 109.

(Prahistoria

lieosBki 1979. Odcieonio podchodzi do wymienionego zagadnienia LwJ, laka, polemizujący z poglądami niektórych badaczy niemieckich 1979, e. 166).

278

K ostrzewskl 195Ó, s. 102-106, 162-165; Prahictoria 1979, s. 74, 7o, lay n.

'    ° ^{1 1} °J • - * • « 6 r s k i (1932, s, 19, tabl. 1) określa liczbę cmen

tarzysk pomorskich z IY-V EB aa 214 stanowisk, Wielkość to ols imponująca. Jednak trzeba się reaials liczyć z całkiem częstym zaszeregowaniem obiektów młodozobrązo-^W*°280° ^pr*^edzi*^{łB HaC} * ^HaJ> (gdzie łączna liczba stanowisk Jost ogromna; 2469)•

* ° • '^ r z e w s k 1    1958, s, 109 (wymienia 6 stanowisk)i s n r o c k-

h o r f 1957, mapy 1, *, 5* Ssyoaśska 1975, «• 91.

solna według moich ustaleń eż 110 punktów²⁸¹ (ze 151* współczesnych, notowanych sumarycznie na Niżu Polskim powyżej 51 równoleżnika - mapa will)²*². W starszym podokrasia halsztackim liczebność skarbów spadnie

poi

gwałtownie do poziomu kilkunastu • W końcu epoki brązu widoczne Jest uprzywilejowanie w opisywanym aspekcie północnej partii Pomorza. Wyróżnia się specjalnie strefa wybrzeża na wschód od Parsęty razem z pobrzeżową, gdzie lokalizacja depozytów konweniuje wyraźniej z układem sieci rzecznej. Silne zagęszczenie stanowisk o charakterze pasmowym występuje na Pobrzeiu 1 Pojezierzu Kaa. ibaklm wzdłuż Zatoki Gdańskiej, w pozostałych częściach północnego skłonu. Jak również na obszarze wododziałowym dyspersja skarbów Jest równomiernie rozrzedzona. Na skłonie zachodnia porządkuje Ją układ Iny i Płoni. Pojerzerza Myśliborskie, Drawskie, Wałeckie i Krajeńskie odróżniają się mniejszą liczbą stanowisk ze skarbami. Dorzecza Brdy i Wdy są ich zupełnie pozbawione. Południowe Pomorze nawiązuje częstotliwością depozytów, tudzież brakiem zdeterminowania ich lokalizacji fizjograficzną konfiguracją terenu do północnej Wielkopolski, Kujaw i Ziemi Chełmińskiej.

V susie ziemie północno-zachodniej Polski charakteryzuje duże nasycenie skarbami, uderzające w zestawieniu z ubóstwem rejonu mazursko-saabljskiego (7 stanowisk). Dysproporcja ta, lubo nieco złagodzona, utrzymuje się rów-nut w HaC²⁸⁴.

Dawna 1 nowa prahiatoriografia niemiecka zwracają usilnie uwagę na mikrośrodowiskowe warunki depozycji skarbów pomorskich, przypisując tymże warunkom istotne znaczenie w interpretacji społecznej 1 kulturowej omawianych zespołów źródeł (obok oczywiście analizy zawartości). Podkreśla się, że wiele, albo nawet większość tutejszych skarbów, a także przed-■lotów pojedynczych, z młodszej EB to znaleziska akwatyczne, pochodzące 2 basenów wodnych, bagien i torfowisk²⁸⁵. Akcentując, iż zwyczaj takiego składania wytworów metalowych, popularny * „kręgu nordyj skiń" (80# skarbów skandynawskich, 66# znalezisk pólnocnonlemlecklch) nie był znany Jakoby ludności kultury łużyckiej, wnioskuje się Jednoznacznie o ścisłym zwiąa-ku Pomorza z „kręgiem" również w sferze kultury symbolicznej i struktur socjalnych, ponieważ omawiane kategorie źródeł traktuje się jako dary wotywne dla bóstw chtonlcznych (VotivdepotfUnde) bądź Jako zbiorowe zaopatrzenie na drogę w zaświaty (TotenschStze), troskliwie komponowane przez zamożnych, wywodzących się z warstw elitarnych, donatorów (przy-

^co‘ Podana przez Ostoję-Zaęórskiago (1962, s. 19, tabl. 1) liczba 6} skarbów, łącznie dla IV-V KB, jest więc zaniżona o blisko 50#.

²⁸² Por. takżo Sprookhoff 1956, t. XX, mapa 53| 1937, sapa 2; L a-c h o w 1 c z 1966, ryc. 13 (napa). Dla porównania odnośne • artości dla całej Kielkopolakl (tzw, historycznej, to znaczy łączonej z Kuja-noi, częścią Zlani Lubuskiej, SŁeradzko-Łęczyckloj 1 pograniczom śląskim) kształtują się następująco: IX O - 23 skarby, V EB - 23 skarby, HaC - 11 skarbów (Szafrański 1955,

•. 11).

²⁸⁵ KoBtrzowskl 1958, s, 204; Łuka 1963a, •. 23*.

2«4

Sprockhoff 1937, mapa 3.

Sprookhoff 1956, t. XX, mapa 53 (V IB - znaleziska akwatyczne '•/różniono graficznie); H u n d t 1955, 8. 106.

.