P4210051

liturgia Średniowieczna

korespondował z wersem Ewangelii poprzedzającym czytania z homilii; w tym miejscu był on recytowany w całości. Był zapowiadany tak jak w Mszy, w formie pozdrowienia Dominus oobiscum (patrz niżej Pozdrowienie). Recytowano go do tonu Ewangelii, a kończono chóralną odpo-wiedzią Dco gratias. Po odpowiedzi następował krótki hymn (napisany prozą; w niektórych źródłach określany jako kantyk) — Te decet laus.

Responsorium

W uzupełnieniu wersetu i odpowiedzi wypowiadanych na końcu większości czytań (dłuższych i krótszych) istniał bardziej uroczysty rodzaj odpowiedzi na czytanie. W niektórych przypadkach był to werset z odpowiedzią; znacznie częściej jednak było to responsorium. W obu przypadkach tekst był zwykle biblijny i często zaczerpnięty z psalmów.

Cechy charakterystyczne responsorium zostały nakreślone w Rozdziale 5, ale w związku z ich złożonością, warto przyjrzeć im się bliżej. Formy i układ muzyczny responsorium mogą być bardzo różne, ale naczelna zasada jest niezmienna: chorałowy refren poprzedzający i następujący po wersie solowym. Tam, gdzie jest więcej niż jeden wers, refren może być rozdzielony tak, że po każdym wersie powtarza się tylko jego część. Niektórzy autorzy określają tę formę jako responsorium, używając terminu „odpowiedź" na oznaczenie refrenu.

Responsorium krótkie stosowano w większości nabożeństw, zwłaszcza w liturgiach diecezjalnych. Taki typowy układ krótkiego responsorium przedstawia Kompleta zwyczaju rzymskiego:

Solista i lub soliści)    In Manus Tuas Domine, commendo spiritum meum

Chór    In Manus Tuas Domine, commendo spiritum meum

Solista (lub soliści:    Redemisti nos Domine Deus ueritatis

Chór    Commendo spiritum meum

Solista (lub soliści) Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto Chór    In Manus Tuas Domine, commendo spiritum meum

(W ręce IWoje, Panie, powierzam ducha mojego mnie odkupiłeś, Panie, Boże wiemy!

Chwała Ojcu...    [Psalm 30, 61)

W źródłach na ogół jest zapisane jedynie pierwsze słowo powtórzeń.

W Małutinum responsoria były bardziej rozbudowane, zwłaszcza ich oprawa muzyczna. Solista (lub soliści) intonował początek refrenu, który od razu podejmował chór. W swojej najprostszej formie responsorium przedstawiało się następująco:

rR/v/R

Oznaczenia:

t — solowy początek refrenu R — refren chóralny v — wers solowy

Responsoria bardziej rozwinięte miały często kilka wersów, a ostatnie responsorium każdego nokturnu zawierało Gloria Patri; sam refren mógł być rozdzielony. Oto powszechnie stosowany wzór: rRl-2 / v / R2 / Gloria / R2

Istniał też wzór bardziej skomplikowany: rRl-3 / vl / R2-3 / v2 / R3 / Gloria / R3

W okresie Męki Pańskiej pomijano Gloria Patri. Często istniała potrzeba zastosowania całego refrenu na końcu responsorium (zjawisko określane jako „zdwojenie”).

Kantyk i antyfona

Główne kantyki pochodzą z Ewangelii według św. Łukasza — Benedictus (Pieśń Zachariasza, Łk 1: 68-79) śpiewa się codziennie podczas Laudes; Magnificat (Pieśń Maryi, Łk 1: 46-55) recytowany jest codziennie w Nieszporach. Są one niezmienne. Każdy kantyk mógł być śpiewany do bardziej uroczystej (bogatszej) formy tonów psalmowych. Każdy z kantyków śpiewany był z antyfoną. Antyfony kantyków mają najwspanialszą formę muzyczną, dużo bogatszą niż antyfony psalmowe. Antyfony kantyków były prawie zawsze własne dla danego dnia albo przynajmniej dla niedzieli i następującego po niej tygodnia. Źródła określają często anty-fonę jako ad euangelium (kantyk ewangeliczny), co oznacza, że tekst często pochodził z Ewangelii przeznaczonej na dany dzień. Tak jak w przypadku psalmów, ton kantyku musiał być dostosowany do antyfony; niektóre antyfonarze zawierają incypit lub skrócone zakończenie, aby ułatwić określenie tonu śpiewu.

Trzeci kantyk ewangeliczny — Nunc dimittis (Pieśń Symeona, Łk 2: 29-32) —• śpiewano podczas Komplety (dotyczy to jednak tylko praktyki diecezjalnej, a nie monastycznej). Kantykowi temu towarzyszyła zazwyczaj antyfona Salva nos Domine i odstępowanie od niej należało do rzadkości.

Inne kantyki zaczerpnięte ze Starego Testamentu śpiewano w Laudes i trzecim nokturnie monastycznego Matutinum. Były one traktowane jako część cursus psalmodii, a wymienia je Aneks 2.3.

Mimo że pisany prozą hymn Te Deum laudamus (autorstwa św. Ambrożego i św. Augustyna) nie jest kantykiem w ścisłym tego słowa znaczeniu, śpiewano go na końcu Matutinum w niedziele oraz w święta z 9

103