P1100046 (3)

239

Klasy w społeczeństwie postkapitaUstycznym (1): konflikt przemysłowy

przypadku robotników przemysłowych¹⁸ ta sfera zachowań społecznych, o które) zawód nie decyduje bezpośrednio, systematycznie się rozszerza. W społeczeństwie post-kapltalistycznym robotnik, po przekroczeniu bramy fabryki, coraz częściej zostawia za sobą swoją rolę zawodową wraz z maszynami i ubraniami roboczymi; na zewnątrz odgrywa on nowe role, uwarunkowane czynnikami innymi niż zawód. Zawód i związane z nim oczekiwania w coraz mniejszym stopniu dominują w życiu robotnika przemysłowego, a jego osobowość społeczną kształtują inne oczekiwania. Praca stała się dokładnie tym, czemu przeczy powyższy cytat: środkiem do celu życia, który jako taki zajmuje stałe i ograniczone miejsce w zachowaniu robotników.

Zachodzi tutaj podkreślana przez Schelskyego „zbieżność nauk społecznych w państwach wysoce uprzemysłowionych”; jej celem jest „umieszczenie struktur konsumpcji i sposobów spędzania wolnego czasu w centrum interpretacji współczesnego społeczeństwa” (1956a: 65). Można - i należy - wątpić w to, czy role konsumenckie stają się - jak uważa Schelsky (ibidem: 65 i następne) - „głównym wyznacznikiem wszystkich wzorów zachowań zamiast statusu klasowego”. Wydaje się, że ten niewątpliwie występujący w społeczeństwie postkapitalistycznym trend wzrostu znaczenia pozycji robotnika jako konsumenta w jego życiu zachodzi kosztem pozycji zawodowej i świadczy o izolacji określanych przez zawód wzorów zachowań, czyli ich zawężeniu do konkretnego kontekstu ograniczonego w czasie i miejscu. Jeśli możliwe jest wykazanie, na drodze badań empirycznych, że status konsumencki rzeczywiście zajmuje ważniejsze miejsce w świadomości i faktycznym zachowaniu robotnika niż jego status zawodowy, to sformułowane tu twierdzenie można uznać za potwierdzone.

2) Szczególny przypadek kwestii sformułowanej w tym twierdzeniu i dalszą konsekwencję teorii instytucjonalnego odizolowania konfliktu przemysłowego można znaleźć w hipotezie, że uczestnicy produkcji przemysłowej - po opuszczeniu fabryki -wraz z rolą zawodową pozostawiają za sobą również interesy klasy przemysłowej. Jawne treści interesów klasy przemysłowej nie są już identyczne z treścią interesów klasy politycznej. W czasach, gdy jedynym jawnym interesem osób podporządkowanych zwierzchnictwa przemysłowemu było ekonomiczne minimum niezbędne do przeżycia, określane albo jako fizjologiczne, albo socjalne, interes ten towarzyszył robotnikom we wszystkich sferach zachowań społecznych. Lecz znaczenie, jakie dla konfliktu klasowego ma tendencja do równości, do wyrównywania różnic między warstwami, polega na fakcie, że coraz większe zrównywanie warunków życiowych oraz instytucjonalizacja prawa do płacy minimalnej stworzyły podstawę do rozdzielenia jawnych interesów konfliktu w sferze przemysłu i sferze polityki. Dziś wyraźnie widoczne są dwa aspekty tej tendencji. Po pierwsze, kwestie konfliktu przemysłowego w społeczeństwie postkapitalistycznym zazwyczaj nie są już takie, że mogłyby doprowadzić do podziału całego społeczeństwa na „dwa duże, wrogie obozy”. Dzielą one na dwa wrogie obozy tylko uczestników produkcji przemysłowej; ograniczają się do celów, którymi tylko oni się „interesują” ze względu na swe role zawodowe, a dokładniej mówiąc, role zwierzchnictwa. Jest to prawdą nie tylko w odniesieniu do roszczeń płacowych opartych na wyższej wydajności, lecz także żądań przedłużenia płatnych

" Prawdopodobnie ta teza jest także słuszna w odniesieniu do innych grup zawodowych, w obecnym kontekście jednak chcę ograniczyć ją do robotników przemysłowych.