12456 P1100028 (2)

223

Klasy w społeczeństwie postkapitalistycznym (I): konflikt przemysłowy

wy konfliktu klasowego w sferze przemyski, lecz zaledwie ją dotyka. Fakt, że roszczenia ekonomiczne mogą stanowić treść (treść specyficzną dla danej sytuacji i w tym sensie przypadkową) jawnych interesów, nie może dawać powodu do przyjęcia błędnego poglądu, iż zaspokojenie tych roszczeń eliminuje przyczyny konfliktu. Konflikt społeczny jest tak powszechny, jak stosunki zwierzchnictwa i zrzeszenia imperatywnie skoordynowane, gdyż to właśnie rozkład zwierzchnictwa stanowi podstawę i przyczyny jego występowania.

Drugi zarzut wobec założenia o trwałości ukrytego konfliktu interesów polega na tezie, że zastąpienie kapitalistów przez menedżerów zlikwidowało podstawę konfliktu klasowego w sferze przemysłu. Przy bliższej analizie ta teza również okazuje się niemożliwa do obrony. Jak się przekonaliśmy, ukryte interesy można traktować jako quasi-obiektywne oczekiwania związane z odgrywaniem ról. Należą one nie do osób, lecz do pozycji, lub należą do osób tylko o tyle, o ile zajmują one pewne pozycje. Jeśli ktoś ma w przedsiębiorstwie pozycję dominującą, to z reguły bez znaczenia jest fakt¹, czy podstawę jego zwierzchnictwa stanowi własność, wybór przez zarząd czy mianowanie przez agencję rządową. W przypadku ukrytych interesów osób zajmujących pozycje zwierzchnictwa jedynym ważnym czynnikiem jest fakt zajmowania tych pozycji. Choć więc sposoby rekrutacji i podstawy prawomocności decydują o znacznych różnicach między kapitalistą a menedżerem w innych kontekstach, to ich pozycje zwierzchnictwa w przedsiębiorstwie są podobne, a miejsca, jakie zajmują w konfliktach interesów - identyczne. Głównymi czynnikami służącymi do wyjaśnienia konfliktu między grupami są faktyczne stosunki zwierzchnictwa. W tym zakresie zgadzam się z tezą Jamesa Burnhama oraz analizą spółek akcyjnych przeprowadzoną przez Karola Marksa i Karla Rennera; zastąpienie właścicieli czy kapitalistów pełniących funkcję zarządzającą przez pozbawionych własności funkcjonariuszy lub menedżerów nie znosi konfliktu klasowego, lecz jedynie zmienia jego wzory empiryczne. Niezależnie od konkretnego personelu zajmującego pozycje zwierzchnictwa, przedsiębiorstwa przemysłowe pozostają zrzeszeniami imperatywnie skoordynowanymi, których struktury generują quasi-grupy i sprzeczne, ukryte interesy.

Oprócz takich mało znaczących zarzutów istnieje jeden dosyć poważny problem, który staje się widoczny, jeśli próbujemy wyznaczyć granicę między quasi-grupami w zrzeszeniach przemysłowych. Reinhard Bendix zauważa, że w każdym przedsiębiorstwie jest „kilka” osób, które wydają polecenia, i „wielu”, którzy ich słuchają. Mówiąc to, zapewne ma na myśli przedsiębiorstwo kapitalistyczne. Niemniej jego wypowiedzi dotyczy ta sama krytyka, którą wysunięto wobec tezy Vilfreda Pareta i Gaetana Moski o mniejszości „rządzącej”. W przedsiębiorstwach społeczeństwa postkapitalistycznego zwierzchnictwo zazwyczaj nie jest sprawowane przez jedną osobę czy nawet przez kilka osób. Złożony system delegowania odpowiedzialności praktycznie całkowicie zaciera granicę między pozycjami dominującymi a podporządkowanymi. Nawet jeśli chwilowo zignorujemy miejsce przedstawicieli pracowników w formalnej organizacji przedsiębiorstwa, to nie możemy pominąć dwóch grup, które uparcie opierają się

1

Jeśli mówię tutaj i gdzie indziej o „nieistotności” pewnych zmian społecznych, to zawsze mam na myśli nieistotność w kategoriach teoretycznego modelu analizy klasowej. Oczywiście nie oznacza to, że owe zmiany nie mogą być ważne jako zmienne pośredniczące, wpływające na natężenie i gwałtowność konfliktów.