P1100048 (3)

241

Klasy w społeczeństwie postkapitalistycznym (I): konflikt przemysłowy

ich już wspólna sprawa i teren rekrutacji. Trafność tej tezy najwyraźniej widać w Stanach Zjednoczonych, a najsłabiej w Wielkiej Brytanii. Jednakże we wszystkich społeczeństwach postkapitalistycznych istnieje podwójna tendencja do ustanawiania politycznej niezależności związków zawodowych jako grup interesu w konflikcie przemysłowym i rozszerzania partii socjalistycznych lub postępowych jako grup interesu w konflikcie politycznym poza granice klasy przemysłowej oraz tworzenia w ten sposób „partii ludowych” lub „partii masowych”. Wielu ludzi nadal się dziwi, gdy wśród wyborców, a nawet funkcjonariuszy partii konserwatywnych, znajdują się czynni działacze związkowi; jest to jedynie wynik trendu rozwojowego, który próbowaliśmy opisać jako instytucjonalne odizolowanie.

5) Jeśli ta teoria okaże się przydatnym narzędziem wyjaśniającym, to wynika z niej, że w społeczeństwie postkapitalistycznym klasy rządzące i podporządkowane w sferze przemysłu i społeczeństwie politycznym nie są już tożsame, że, innymi słowy, tworzą one dwa zasadniczo niezależne fronty konfliktu. Poza terenem przedsiębiorstwa menedżer może być zwykłym obywatelem, a robotnik parlamentarzystą; ich pozycja w klasie przemysłowej nie decyduje już o ich pozycji zwierzchnictwa w społeczeństwie politycznym. Zgodnie z tym założeniem, bynajmniej nie jest prawdą, że „stosunek wobec danego narzędzia wytwórczości” (Burnham 1958: 104) „decyduje o dominacji klasowej, władzy i przywilejach w społeczeństwie” (Burnham 1941: 97)²¹; zwierzchnictwo polityczne jest raczej przydzielane niezależnie od pozycji danego człowieka w strukturze zwierzchnictwa przemysłowego. Ponadto dzieje się tak coraz częściej w miarę, jak w obrębie przemysłu wzrasta skala rozdzielenia posiadania i kontroli, a bardziej uniwersalni kapitaliści są zastępowani przez menedżerów.

Celem niniejszej analizy było doprowadzenie teorii instytucjonalnego odizolowania konfliktu przemysłowego do miejsca, w którym można sformułować weryfikowalne hipotezy. Ponieważ żadna liczba danych empirycznych - niezależnie od tego, jak duża - nie może tych hipotez zweryfikować, rozsądne wydaje się umożliwienie ich krytycznej oceny, a być może obalenia, za pomocą badań empirycznych. Jak długo nie zostaną one obalone, tak długo możemy utrzymywać, że w społeczeństwie postkapitalistycznym zrzeszenia, jakimi są przemysł i społeczeństwo, należy rozumieć jako odrębne wszechświaty konfliktu klasowego. „Praca najemna” i „kapitał” - klasy przemysłowe społeczeństwa kapitalistycznego - nawet dziś decydują o konfliktach społecznych w sferze przemysłu jako pracownicy i zarząd lub związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców, choć formy tych konfliktów uległy licznym zmianom w ciągu ostatnich stu lat. Niemniej jednak frontów konfliktu społecznego nie da się już ekstrapolować, jedynie przeciągając granice konfliktu przemysłowego poza obręb sfery przemysłowej. Ani „kapitał” nie rozwinął się w „burżuazję” - klasę rządzącą - ani „świat pracy najemnej” w „proletariat” - klasę podporządkowaną społeczeństwa post-kapitalistycznego - w swym aspekcie politycznym. Jest to raczej problem, który należy zbadać oddzielnie.

²¹ Drugą część cytatu przetłumaczyłam sama, gdyż nie odnalazłam jej w polskim wydaniu w sąsiedztwie tej pierwszej, co być może wynika z pewnej swobody przekładu Iprzyp. tłum.].