P1120590 resize

S18 JAN DABKOWSK

Przeważają groby dziecięce jednostkowo (54.1 do 100%). a wyjątkiem jest cmentarzysko z Korzenia, pow. Gostynin, na którym dominują groby zbiorowo tak dorosłych, jak i dzieci. Od tych danych odbijają cyfry, obrazujące stan w Osowej i Szwajcarii — może to być wynikiem odmiennego rytuału pogrzebowego, bądź też metody wykopaliskowej, po-legającej na eksplorowaniu czytelnych w terenie kurhanów, przy pozostawianiu między nimi terenu nie przebadanego. Jeśli idzie o wyposażenie. to groby dziecięce w żadnej mierze nie mogą uchodzić za odznaczające się uboższym inwentarzem*³.

Powyżej przytoczone dane przekonują o notorycznym powtarzaniu się pewnych faktów na analizowanych obiektach. Tak więc odsetek dzieci niemal z reguły przenosi 30. a prawo do samodzielnego grobu miało prawie wszędzie ponad 70% grzebanych dzieci. W inwentarzach grobowych brak danych, świadczących o jakimś wyróżnianiu składanymi darami grobów dorosłych. Można tedy mniemać, że dzieci na tych cmentarzyskach grzebano wedle tych samych rytualnych zasad, co i dorosłych. Trudno stwierdzić, czy na cmentarzyskach grzebano wszystkie zmarłe dzieci®⁴. Dane z tabeli 1 wskazują na zaledwie 35.4% jako wynik zbiorczy, a analiza danych z cmentarzysk kultury przeworskiej łącznie (443 osobników w tym 176 dzieci) daje wynik zbliżony, bo 39,7%. Cyfry te są o tyle niższe od oczekiwanych (to jest około połowy zmar-

sacaątfeóie kośnych z dwóch cmentarzysk ciałopalnych w Brzcżcach. pow. Biało-brzeg t. „Wiadomości Archeologiczne". XXX: 1967. passim: G. Grał la. Szczątki fcowc z efełopałwoo mtiUorryibi rzymskiego w Zakrzowie, pow. Krapkowice. „Materiały Starożytne”. X:    1044. poMtin:    T. Dsler iyk ray - Rogalski

I E. Pr om I ós k n. Badania szczątków kostnych wydobytych w 1057 r. z grabów ciałopalnych z V-VI teiefcu n.e. w Osowej. pow. Suwałki. ..Rocznik Białostocki". 1: 1961, passim; T. Dl I er ty k r a y - R os n I s k i. Analizo szczątków kostnych znale:innych w latach 1051/50 w grobach ciałopalnych z V-VI wieku n.e. w miej-asosaośri Os owa, pow. SswatU, ..Rocznik Białostocki**, III: 1962. passim: tenże. Ba Seata ssesątków kostnych znalezionych w 1956 roku w grobach szkieletowych s III-IV wieku no cmentarzysku kurhanowym w Osowej. pow. Suwałki. ..Rocznik Białostocki**. IV: 1063. passim; tenże. Kości ludzkie z okresu rzymskiego z cmentarzyska kurhanowego w Szwajcarii, pow. Suwałki, ..Wiadomości Archeologiczne**, XXIII: 1056. passim. ans tenże. Materiały kostne s kurhanów z okresu rzymskiego wydobyta w 1056 r. na Suwalszczyźnte, ..Wiadomości Archeologiczne**. XXV: 1S58. passim,

ai por. np. Dąbrowscy. Cmentarzysko.... tab. J na s. 87 ł K na s. 88: Dąbrowski. Cmentarzysko^., s. 377 i n.

•* Interesująca jest spostrzeżenie, że wśród znalezisk kości ludzkich o charakterze pozostałości kannlbelizmu lub ofiar jest nieproporcjonalnie duży udział szczątków dzieci — por. Hkuiltr, Zum VarhdUnis.~, s. 64 I n. O ewentualnym kannibsllżmle u ludności kultury łużyckiej por. T. Malinowski. The Problem o# Canmtbalism amony Tribes oj the l.usaiian Culture In Poland. „Archacologia POlona”. X: 1968. passim.

łych), ii można spodziewać się w miarę przyrostu materiału napływu danych, świadczących o niedopuszczaniu niektórych zmarłych dzieci na wspólne miejsce pochówku. W każdym razie w stosunku do przytoczonych na WBtępio liczb, dotyczących stanowisk neolitycznych z Polski, widać istotne różnice, wyrażające się kilkakrotnym wzrostem udziału zmarłych dzieci na cmentarzyskach i wielokrotnym wzrostem liczby grobów, zawierających szczątki wyłącznie dzieci. Stosunki w tym zakresie zmieniają dę Już na cmentarzyskach kultury unietydciej, a więc t początkiem epoki brązu, a bardziej czytelne stają się owe zmiany właśnie od czasów kultury łużyckiej. Dla okresów późniejszych uzyskujemy dane. świadczące o małych różnicach w stosunku do układów stwierdzonych na obiektach łużyckich, a powtarzające się i w innych, współczesnych łużyckiej, kulturach.

Tak tedy na terenach Europy środkowej następuje podczas epoki brązu pewien przełam w traktowaniu zmarłych dzieci. O ile wcześniej niewątpliwie znaczna ich część nie była grzebana na wspólnych cmentarzyskach¹¹, to teraz sytuacja odwraca się i odsetek dzieci nie dopuszczanych na wspólne miejsca pochówku staje się niewielki. W literaturze cytowane są liczne przykłady mówiące o odmawianiu zmarłym dzieciom (a zwłaszcza dzieciom w Jakikolwiek sposób upośledzonym fizycznie, bądź wcześniakom) w ogóle prawa do pochówku^-. Wyrokiem śmierd na dziecko (a jednocześnie z reguły pozbawieniem go prawa pogrzebu) jest u różnych ludów odmowa uznania go przez ojca (rzadziej matkę) a więc formalnego przyjęcia do rodziny¹. I tu chyba szukać należy wytłumaczenia zaobserwowanych faktów¹.

Powszechność obrzędu inicjacji w najróżniejszych formach². jedną z których jest fakt uznania przez rodzinę, pozwala mniemać, że i w omawianych czasach obrzęd ten mógł być stosowany, tym bardziej, że w tej czy innej formie jest on znany u Celtów, Germanów i Rzymian². Przypomnieć tu można takie postrzyżyny Ziemowita. Obrzędy inicjacyjne, w pierwszych fazach swego rozwoju zwykle stawiające wtajemniczanych przed surowymi wymaganiami, ulegają następnie złagodzeniu

1

*    Por. sucestic Willaósklego (POditoicy-. ² 309) odnośnie do obiektów neolitycznych.

" L. Krzywicki. Pierwociny więzi społecznej, |w!| Dzieła, t. I. Warszawa 1957. passim.

'• w literaturze polskiej uwagi na ten lemat por. ostatnio A. Kiet lińska. Problem Uw. grobów książęcych we wczesnym okresie rzymskim. „Wiadomości Archeologiczne", XXVI: 1959. a. IW 1 ni, oraz J. Przeworska, Religie Celtów. Warszawa 1971, s. 52 i n.

2

   Kurth. Der \Vandcrungsbcgrilf~, s. 12 i n.

■ Por. Hfiusler. Kntisrhr Bcrr.erkuugerL-. «. I i a " Wiele przykładów podaje HSosler, Kntischt Benerkmngen^ i. I I Jj