P1120702 resize

Zwyczaj uuiwasu owfcnmiM głowy był w epoce brązu zapewne komy. ■nacją mi lnu suozej tradycji Jak mię przypuszczę. nic chodziło tu o codzienne golenie się. Dowodem na to jest min. brak luster w irodkowej i północnej Europie, /daniem w rei u badaczy, brzytwy byty osobistą własnością dorosłych mężczyzn. Związane byty zapewne z inicjacją i obrzędami pogrzebowymi. w których ważną rolę odgrywało strzyżenie włosów na głowie i golenie brody, podobnie jak to miało miejsce w antycznej Grecji (por. Thomson |V5ó. s. 108. II I-I 12. 446. 448). Istnieją przedstawieniu / epoki brązu i z .•ku".u halsztackiego w środkowej i zachodniej Europie, wskazujące nu składanie ofiar z włosów w ramach rytuałów śmierci. W środkowej I późnej epoce brązu oraz wczesnej epoce żelaza, brzytwy występują w boguto wyposażonych grobach należących do ludzi o wyższej pozycji społecznej. Z rządku odkrywano je także w grobach z ubogim inwentarzem (Jockcnhóve1 1971, s. 247).

Celem lego artykułu jest próba wskazania na główną ideę jednoczącą motywy onumcntacjjnc istniejące na brzytwach północnoeuropcjskich oraz na samą istotę rytualnego ścinania włosów.

W związku z tym musimy przeanalizować materialne dowody świadczące o ścinaniu i gojeniu włosów w epoce brązu i we wczesnych okresach epoki żelaza. Dotyczy to przede wszystkim wyobrażeń figuralnych w ówczesnej sztuce.

Ikonografia

Ani skandynawskie ryty naskalne, ani rysunki ludzi na naczyniach / terenu hurupy środkowej rc względu na duży stopień schematyzacji postaci nic dają odpowiedzi na pytanie o golenie włosów i bród. Jedynie antropomorficznc figurki brązowe umieszczane niekiedy na rękojeściach noży z epoki brązu znajdowanych w Skanii i Danii świadczą o bc/brodych obliczach (Monlclius 1895. Fig 166. 178: 1917. Fig. 981. 1107. 1476-1481; Hoemes 1925. s. 198. 535. Fig 6>. Znacznie lepiej przedstawia się sprawa z situlami z okresu halsztackiego pochodzącymi z południowego i wschodniego rejonu Alp. Przedstawione nu nich postacie mężczyzn posiadają wyraźnie ogolone twarze, a niektórzy nawet cale głowy. Brak jest tam jakichkolwiek wyobrażeń ludzi brodatych (Schlcttc 1984). Jeden z wałczących jeźdźców o ubiorze odbiegającym od innych (* obcy?), występujący na prostokątnej blasze pasa z Vo£e. wyjątkowo posiada długie rozpuszczone włosy (Kastclic 1964. Taf. 64). Bezwłose są równie/ figurki męzc/yzn na ózku kultowym z okresu halsztackiego C zc Strcttweg w Austrii rHoemes 1925. s 507) Wymienione powyżej znalezisku świadczące o goleniu bród i ścinaniu włosów, bardzo kontrastują z obszarem Ukrainy zajmowanym w owym okresie przez Scytów, którzy są prawic zawsze przedstawiani z brodami i wielkimi czuprynami. Innym obszarem gdzie długość włosów i bród miała doniosłe znaczenie były ówczesna Grecja i kraje Bliskiego Wurhodu. o czym świadczą liczne źródła ikonograficzne i pisane.

Znaleziska ciał ludzkich

Ryc. I. Dragshói kolo Ribc. Juilamha Fryzura kobiety / epoki brązu z pochówka kłodowego. Świadcząca o stosowaniu brzytwy w celu rytualnym. Wg O. Mootcliun (1895. ryc. 95) Abb. I Dragshot bet Ribc. lut land llaartracht ełner Frau aus der Bronzezeit aus cmcm Bauimarggrab. dir ouf dio Yerwendung des RasiermesMHS zu Ritual/wcckcn hirułciltct.

Nach O. Montelius (1895. Abb. 95)

Ważne dla naszych rozważań są także znaleziska ciał ludzkich z epoki brązu odkryte w kurhanach duńskich (w Borum Bshoj, Muldbjerg i in.). Byty to zwłoki mężczyzn, którzy należeli do wyższej klasy społecznej (wodzowie, przywódcy?). Osobnicy ci byli starannie ogoleni, a czasami nawet chowani z brązowymi brzytwami. Inne dobrze zuchowanc ciała odkryte w bagnach duńskich i pótnocnonicmieckich pochodzą z czasów od późnego okresu epoki brązu do okresu wpływów rzymskich. Ludzi tych przed utopieniem duszono lub ścinano, ulbo też uśmiercano uderzeniem w głowę (Gregersen 1980). Przypuszcza się. że byty to ofiary składane bogom lub też ukarani przestępcy (Glob 1977). Dodajmy tu. że kara śmierci magla mieć. jak to było w późniejszych czasach u północnych Germanów, również charakter sakralny (Strom 1942; Piekarczyk 1963 s. 20). Mężczyźni posiadali ogolone twarze - znaleziska z Borremose, Tollund. Gruubullc (Fischer l980;Tauber 1980). Niektóre kobiety natomiast (np. z Domlandsmoor, Windeby) miały ogoloną lewą („żeńską**) połowę głowy (Glob r 1977. s. 20. 112.passinr,

Schlabow 1958. s. 123.

180. Abb.l). Analogicznie ogoloną połowę głowy posiadała kobieta z pochówka kłodowego z tumulusu Dragshói kolo Ribc (Jutandia). pochodzącego z epoki brązu (Ryc. 1; Montelius 1895. s. 82-83. Fig. 95).

To ostatnie znalezisko może świadczyć, że na terenie Danii ścinanie włosów wchodziło również w zakres rytów pogrzebowych epoki brązu.

W epoce żeluza do bagien północnoeuropcj-skich wrzucano także kobiece ubrania i pęki ściętych włosów. W czasach Tacyta cudzołóż -nym kobietom germańskim jako karę pohańbienia m.in. ścinano włosy (Glob 1977. s. 146. 153).

159