P1170462

204_Zbigniew Bukowski szlaków przebiegających wzdłuż dolnej Odry i dolnej Wisły, a także morskich wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku oraz z Pomorza In południowej Szwecji, istnieją podstawy do wskazania na południowym pograniczu Pomorza kilka regionów pośredniczących: a przejście przez Odrę w okolicach Frankftirtu Słubic; b przejście przez Wartę koło Gorzowa Wielkopolskiego; c przejście przez Noteć w rejonie Czarnków Piła; d - podobne przejście koło Nakła; e ziemia chełmińska. Pierwszy z tych regionów pośredniczył między osadnictwem nad Hawelą Sprewą, południowym Pomorzem i północno-zachodnią Wielkopolską, a zapewne i z terenami śląskimi. Regiony nad Notecią uznać należy za strefy kontaktowe między północną Wielkopolską a Pomorzem, głównie Środkowym. Ziemię chełmińską uznać należy za strefę pośredniczącą między Kujawami a ujściem Wisły i Sambią,

6.W zespole Gorszewice Komorowo (płn. Wielkopolska) widzieć należy ważny punkt w wymianie między Wielkopolską a Pomorzem, lecz nie w ramach hipotetycznego szlaku ku ujściu Wisły. W wyróżniających się grobach na cmentarzysku w Gorszewicach (importy wschodnio-halsztackie) widziałbym pochowanych przedstawicieli obcej grupy, pośredniczącej w wymianie dalekosiężnej z Południem, natomiast z sąsiadującą częścią Pomorza - tylko w wymianie regionalnej.

7-Nie jest kwestionowana rola bursztynonośnych rejonów u ujścia Wisły i w Sambii; uwzględnienia wymagają jednak i lokalne złoża, łatwe do eksploatacji, w okolicach Słupska, Gdyni — Kartuz Gdańska oraz w Borach Tucholskich, a na wschód od Wisły — w ramach zachodniej krawędzi Wysoczyzny Elbląskiej. Bursztyn nie był jednak jedynym czy podstawowym ekwiwalentem wymiany, uwzględnić należy również bogactwa naturalne związane z hodowlą, rybołówstwem morskim, zbieractwem oraz łowiectwem, nie dające się jednak uchwycić w znaleziskach archeologicznych.

8.W ramach kontaktów dalekosiężnych Południa z dorzeczem Odra

Warta - dolna Wisła, zaznacza się wyraźna dwuetapowość napływu importów: w HaC napływ przedmiotów o charakterze luksusowym (naczynia brązowe, broń, ozdoby); od HaD — napływ ozdób metalowych, a zwłaszcza szklanych o charakterze masowym, którym towarzyszą ter narzędzia i podstawowe formy uzbrojenia z żelaza, a najprawdopodobniej i umiejętności technologiczne w zakresie obróbki i produkcji żelaza-

LITERATURA

|ltdiG.

(Vr den Urtprung und historischen Beziehungen der Tonstempel der bronzezeith-da Gruppe: Madarooće und Polada, Preistoria Alpina, L 10, s. 237 252.

Buck D.W.

|fS Die Bilłendor/er Gruppe, cł 2, Veróflentlichungen des Museums fur Ur- und • Friihgeschichlc Potadam, t. 13, s. 1 219. iBikowski Z.

jC top o problematyce osadnictwa kultury łużyckiej. Studia z dziejów osadnictwa, t. 5. fi a 124.

Bil Kontaktu Wielkopolski ze światem naddunajskim i Ukrainą u> okresie wczesnoze-knym. |w:| Problemy badań archeologicznych Polski Północno-Zachodniej. Poznań, 1117-125.

Clidtlikowa J.

ftKullura łużycka na terenie międzyrzecza Wisły, Drwęcy i Osy, Warszawa Poznań. Dutczewski D.

pil Skarby halsztackie z Wielkopolski, Przegląd Archeologiczny, t 13. s. 7 106.

Oedl M.

Di) Cmentarzysko halsztackie w Kietrzu pow. Głubczyce, Wrocław.

[Gimbutas M.

IB Bronie Aye culfures in Central and Bostem Europę, Paris - The Hague London. GrieiaS.

K DieGoritzer Gruppe, Veróffentlichungen des Museums fur Ur- und Fruhgeschichtc Polsdam, L 16, s. 1—301.

Iimnsnn J.

M Burym und befesligle Siedlungen der jungeren Bronze- und friOien Eisenzeil tn kddeuropa, [w:] Siedlung, B ‘tg und Stadt, Berlin, s. 56 -94.

HorstF.

■IZir 2eillicńen und kulturellen Stellung der Burę tum Kammmke (Usedomi, Arbeits-milerialien des Bezirksfachausschusses fur Ur- und Fruhgeschichte. nr 6, s 34 42. KSiDie endbronze- und altereisenzeitliche Besiedlung im nórdhchen Motel- und lidlidien Nordeuropa, Zeitschrift fur Archaologie. R. 9. s. 1 24.

Kk Zur Entunddung der Produklwkrafte m den jungbronzezeitlichen Siedhmgsgebie-In des Weser-Oder-Raumes, [w:l Modeme Probleme der Archaologie. Berlin, s.

: 129-140.

®ID* junybronzezeitlichen Stamme im nordlichen Ted der DOR. Iw:) Jtfiiteleuropdieche Broiuezeił. Beitrage zur Archaologie und Geschidite. Berlin, s. 137 187.

H Die jungbronze- und fruheisenzeitlichen Hauptoerbindungswege im nordlichen Hadruropa, |w:) Południowa strefa kultury łużyckiej i powiązania tej kultury i Południem, Kraków Przemyśl, s. 231 245 hnienj.

* Bemstein/unde und Bernsteinhandeł der jungeren Bronzezea Danehwrks, Acta Archaoologića, t. 36. s 43 86. tiioowska-Ceranowicz B.. Pietrzak T.

®3 Znaleziska i dawne kopalnie bursztynu w Polsce, Warszawa.

Ktitrzewski J.

*ł Zcaudióu! nad wczesnym okresem żelaznym to Polsce. Slavia Antiąua. t. 4. s. 22 70.

W Kultura łużycka na Pomorzu, Poznan.

b6 Pradzieje Pomorza, Wrocław- Warszawa- Kraków.