plik6

r o / ć l I » I I

chwffl jej stabilizacji w dobie renesansu. Rewolucja ta każe nie którym badaczom głosić krrs dotychczasowego paradygmatu estetycznego 1 potrzebę stworzenia nowego, lepiej dostosowanego <fc opJsu współczesnych zjawisk artystycznych. A zatem I awangarda, l neoawangarda. to zjawiska okresu przejściowego; granice między nimi są bardzo płynne. Wypada więc tylko powtórzyć sformułowany wcześniej wniosek, że zjawisku awangardy skutecznie przeciwstawia się próbom całościowej konceptuallzacjf.

Upór. z Jakim usiłowania te są ciągle ponawiane, płynie, między Innymi, stąd. te Istnienie określonego pojęcia awangardy, świadomość cech stanowiących o elementarnej tożsamości poszczególnych nurtów awangardowych. Jest warunkiem Jeżeli nie koniecznym, to na pewno pożądanym dla pewnego typu dociekań. Można bowtem bez większych problemów badać poszczególne twory artystyczne, twórczość Jednego artysty. szkoły, a nawet cały prąd awangardowy nic dysponując ogólnym pojęciem awangardy. Trudne Jednak I przynoszące częstokroć rezultaty wątpliwej wartości są próby podejmowania w tych warunkach prac porównawczych czy całościowych syntez. Istnieje bowiem wzajemny związek'między koncepcją przedmiotu a metodą Jego badania. Przy analizach całościowych lub porównawczych należy formułować wobec poszczególnych odmian sztuki awangardowej te same pytania, odnajdując różnice pomiędzy nimi na poziomic odpowiedzi. Patrząc z drugiej strony, powiemy, te tożsamość pytań gwarantuje jedność I wspólnotę różnorakiego w swoich przejawach zjawiska I tym samym usprawiedliwia fakt. lż posiada ono Jedną nazwę. Nie chodzi tu oczywiście o pytania Jakiekolwiek. lecz o takie, które dotyczą kwestii w każdym przypadku istotnych I ważnych. Wynika stąd. że postulowane pojęcie awangardy powinno być skonstruowane w ten sposób, by wypływały z niego określone dyrektywy badawcze. Dysponując takim pojęciem przy rozważaniu, na przykład, problemu miejsca filmu w awangardowej koncepcji sztuki, będziemy mogli tak formułować poszczególne pytania, że w rezultacie różne cząstkowe odpowiedzi (Ich fragmentaryczność wynika z faktu, że dotyczą poszczególnych nurtów awangardy), zsumowane dadzą ostatecznie złożony, ale Jednolity obraz awangardowej wizji filmu. Dysponowanie ogólnym pojęciem awangardy pozwala ponadto rozważać problem filmu

w aspektach znaczących dla ogólnej teortl awangardy, gdyż stawiane pytania będą wariantami tych. które formułujemy w stosunku do awangardowej literatury, teatru czy sztuk plastycznych.

Jeżeli nie rezygnuje się więc z wysiłków skonstruowania teortl I pojęcia awangardy, to pozostaje odnaleźć sposób, który umożliwi uchwycenie jedności badanego zjawiska przy równoczesnym respektowaniu różnorodności wchodzących w jego zakres elementów*¹.

' •

Przypisy

1.    P. Feyerabend. Agamst Urthod. London 1975.

2.    Por. J. Welsgerber. Les Aoant gardrs httłraim: tial prtsent des Hudes. .Renie Cana-dlenne de Llttćrature Comparee*. Automne 1977.

3.    Na temat pojęcia awangardy por. G. Gazda. Kształtowanie się pojęcia awangardy w krytyce i u’ badaniach nad literaturą XX wirku. |w| Problemy awangardy, red. T. Klak. Katowice 1983.

4.    Por. M. Szabolcsl. Avant-garde. nćo-auanł-gardr. modemJić; 0uestions et suggesttons. Jtevue de IDnhrersItż de BruzeUes* 1975. no 1.

5.    Świadczą o tym. na przykład, referaty wygłoszone na Międzynarodowej Konferencji Estetycznej .Kryzys estetyki*. Kraków 16-20 września 1979 r.: zob. też S. Morawski. O krytycznym sianie estetyki .Miesięcznik Literacki* 1981. nr 10 (przedrukowane w. idem. Na zakręcif. od sztuki do po-sztuki Kraków 1985).

6.    Najbliższy tej koncepcji byl chyba S. Morawski, który wyróżniając cztery modele sztuki awangardowej potraktował nowatorstwo jako kryterium selekcji, zob. Awangardy XX wieku - stara i nowa. .Miesięcznik Literacki* 1975. nr 3. s. 56-57.

7.    Zob. P. Bilrger. TTieorieder Auantgarde. Frankfurt am Main 1974.

8.    Zob. A. Marino. Aoant-garde: rupture. renoersement. destruction. .Zagadnienia Rodzajów Literackich’ 1978. t. XXI. z. 2 (41).

9.    Zob. np. G. de TorTe. Historia de las liUrałuras de oanguardia. Madryt 1974.

10. jslJanusz Slawłńskll. hasło: Awangarda. |w:| M. Głowiński.T. Koslklewl-czowa.A. Okopleń-Slawlńska. J. Sławiński. Słownik terminów literackich. Warszawa 1976. s. 39.

11. Np.R. Poggloll.Teoriadell^,arted^aoanguardia.Bologna 1962; tłum. ang. The Theory oj the Avani-Carxie. Cambridge Mass. 1968.

12.    Na temat stosunku awangardy wobec tradycji zob. też A. Fla-ker. Rodzaje literackie awangardy rosyjskiej. .Zagadnienia Rodzajów Literackich*. 1979. T. XXII. L 1 (42); C. Gazda. Dos BUd des .potte maudit' in der auantgardistischen Forsie. Zettschrtft fOr Sla-wlstlk*. 1978, XXIII. 4; Idem. Auo/ęarda wobec tradycji gatunkowych. |w:| W kręgu zagadnień awangardy, .Acta UnWersilalls Lo-dzlensls* 1982. Folia Scientlarum Artlum et Librorum 3.

1 9