poetyka026

Warto tu zwrdciii uwagę, iż chwyt paralelizmu, charakterystyczny dla eposu najróżniejszych narodów, często świadczy o równoczesnym wykorzystaniu kilku punktów widzenia. Kiedy, na przykład mowa:

Dzielny młodzieniec w sieni zawracał,

Wasilij w terem zachodził,

to mamy do czynienia nie z czym innym, jak tylko z opisem tego samego wydarzenia w dwóch różnych planach - odpowiadających dwóm różnym punktom widzenia (powiedzmy: dla kogo „dzielny młodzieniec”, a dla kogo „Wasilij").

Sporadyczne odwoływanie się do różnych punktów widzenia można spotkać także w orlandzkich sagach. Na przykład przy opisie spotkania Kuchulina i Emer w sadze Konkury do Emer najpierw opisana jest Emer i jej służebne, jak je zastał Kuchulin (i służy to jako pretekst dla narratora, aby w ogóle przekazać charakterystykę Emer), a następnie opisany jest Kuchulin, tak jak go postrzegła Emer i służebne (ten ostatni opis przekazany jest w znacznym stopniu w mowie niezależnej jednej z dziewczyn, co w ogóle jest charakterystyczne dla eposu).

Wykorzystanie kilku wzajemnie przeciwstawnych punktów widzenia można też zaobserwować w literaturze staroruskiej, na przykład w Kazańskiej historii (XVI w.), gdzie w opisie wspólwystępują przeciwstawne punkty widzenia Rosjan i obleganych mieszkańców Kazania”. Por. w związku z tym także uwagi M. M. Bachdna o wieloplanowości i pewnej polifoniczności misterium, o zaczątkach polifonii u Szekspira, Rabelais'go, Cervantesa, Himmels-

Wskazanych zasad opisu nie należy rozumieć ani w oceniającym, ani też w ewolucyjnym sensie (choć oczywiste, iż ta ostatnia zasada cha-rakterystyczna jest na przykład dla światoodczucia średniowiecznego*, “ Por. analizę tego utworu przeprowadzoną z innych pozycji w pracach Lichaczowt: fl. C Jlasmea: rioimura dpeenepyccKoil Aumepamypta. JleHRHrpaa 1967, s. 1M-107; fl. C Jlmta-ren: JIumepamypiMU zmuKtm pyccroeo cpedHcMKoabn. W: Pottics -Poetyka - 1losmuna. I. Warszawa 1961, s. 646-648.

” Zob.:M.M. EaxTHH: ripod/ieMU noimuiai/locmoeecKoeo. Mocraa 1963,12-3, 47.

^M Zasadniczy obiektywizm odbioru i prezentacji świata wynika tułaj z nieuznania dowolności związku między znakiem i oznaczanym, co jest w ogóle charakterystyczne dla światopoglądu średniowiecznego.

s gdy pierwsza z nich jest typowa dla czasów nowożytnych)⁹⁷, ą to raczej dwie zasadnicze możliwości, przed którymi staje autor Jr czy malarz) i które w pewnych konfiguracjach mogą wspólist-jić w konstrukcji tekstu artystycznego. Wydaje się, że sama możliwość Eyboru tego rodzaju wynika dla literatury już z codziennej praktyki zykowej (staraliśmy się wykazać to wyżej). W istocie narrator zawsze e przed wyborem, jak ma opowiadać - czy chronologicznie odtwarzać swój odbiór opowiadanego wydarzenia, czy też przedstawić v sposób jakoś zreorganizowany. Owej reorganizacji można użyć a zwiększenia efektu (zasada powieści detektywistycznej: najpierw a się rzecz tak, aby słuchacz się nie domyślił, o co chodzi, Kńastępnie nieoczekiwanie podsuwa mu się rozwiązanie), lub też na W wrót, w celu obiektywnego wyłożenia faktów (nanator nie przekazuje swego pierwotnego rozumienia faktów uważając je teraz za nieistotne, IKrli nie zajmuje jakiejś odrębnej pozycji, lecz opowiada wszystko tak, ■tK odbywało się „naprawdę” - na podstawie rekonstrukcji faktów.

Przełożył Piotr Fast

;    " W«no W tym kontekście odnotować, iż samo zwrócenie uwagi na metodę

* szczególności na język) opisu, uzależniające same opisywane fakty od sposobu ich postrzegania - inaczej mówiąc, zwrócenie głównie uwagi na to .jak", nie zaś .co” -charakterystyczne jest dla światopoglądu nowożytnego (przywołajmy na przykład pozyty-"^Jm w filozofii, mechanikę kwantową w fizyce).

537