PICT6405

lów tego pojęcia, fakt posiadaniu luksusowej willi, która jest zjawiskiem obscr-wownlnym jest jednym z elementów wskaźnika empirycznego. Tak więc w stosunku do zjawiska „zamożność" wskaźnik „luksusowa willa" występuje w dwojakiej funkcji: raz jako wskaźnik definicyjny a drugi raz jako empiryczny wskaźnik każdego z jego pozostałych elementów składających się na to pojęcie.

/ zachowania się studenta, któremu podczas egzaminu trzęsą się ręce. infc-mjemy, że jest on zdenerwowany. Jednocześnie zjawisko „trzęsące się ręce" jest elementem definicji pojęcia „zdenerwowanie". Ze względu na relacje łączące wskaźnik „trzęsące się ręce" z zmienną jaką jest „zdenerwowanie”, zjawisko „trzęsące się ręce" jest zarówno wskaźnikiem inferencyjnym, jak i wskaźnikiem definicyjnym.

Jeżeli w oparciu o badania ankietowe stwierdzimy, że jakaś osoba uzyskała wysoki wynik z testu oceniającego jej stosunek do .. religii". to z odpowiedzi tych initrujemy, że jest to osoba wierząca wskaźnik infcrcncyjny. Wynik z testu może jednocześnie stanowić podstawę do oceny zachowania danej osoby związanego z przestrzeganiem zasad religijnych, jak np. chodzenie do kościoła, udział w uroczystościach kościelnych, przystępowanie do spowiedzi, przyjmowanie komunii, itp. Owe zjawiska są wskaźnikiem empirycznym wobec zmiennej „religijność".

Jeżeli na podstawie udzielonych przez respondenta odpowiedzi na stawiane -ytania, wnioskujemy, że dana osoba jest „inteligentna", to poziom udzielanych odpowiedzi definiuje w pewien sposób termin „inteligencja". W tymi rozumieniu będziemy mówić o wskaźniku definicyjnym. Jednocześnie poziom udzielanych odpowiedzi koreluje najczęściej z innymi objawami świadczącymi o ilorazie inteligencji danej osoby, jak np. z jego wiedzą ogólną, sposobem kojarzenia różnych zjawisk, zakresem udzielanych odpowiedzi, ich poprawnością, itp. Dla takich zachowań i reakcji udzielane odpowiedzi są wskaźnikiem empirycznym. Odpowiedzi badanego mają także związek z jego stanem psychicznym, wyrażonym np. poczuciem zadowolenia i satysfakcji z posiadanej wiedzy, dumy z poziomu udzielonych odpowiedzi, ich błyskotliwością, zakresem, itp. Będący przyczyną tych stanów psychicznych, poziom wiedzy czy rodzaj udzielonych odpowiedzi, jest w tym rozumieniu wskaźnikiem inferencyjnym. Można powiedzieć, iż. poziom odpowiedzi jest dla różnych objawów inteligencji danej osoby zarówno wskaźnikiem definicyjnym, empirycznym, jak i inferencyjnym.

Wskazując na możliwość wykorzystania w badaniach różnych wskaźników, należy zwrócić uwagę na umiejętność trafnego ich doboru. Należy zachować dużą ostrożność przy dobieraniu wskaźników, zwłaszcza wówczas, gdy odnoszą się one do sytuacji złożonych, niekiedy wielorako uwarunkowanych a jednocześnie istotnych dla wartości podjętych badań. Jeżeli np. mówimy. że aktywność uczniów w różnych organizacjach młodzieżowych jest wskaźnikiem ich postawy społecznej, to przecież nic sposób określić, czy po-

stawa taka stała się przyczyną wstąpienia danej osoby do określonej organizacji młodzieżowej, czy też działalność w danej organizacji jest skutkiem tej postawy. Błędny dobór jak i błędna interpretacja wskaźników, szczególnie w badaniach pedagogicznych, może, jak pisze J. lTcntzcl, prowadzić do tragicznych skutków. Jeżeli np. symptomy nerwicy u dziecka są zakwalifikowane przez wychowawcę jako przejaw złego charakteru tego dziecka lub jego złej woli, to może ono / tej właśnie przyczyny być karane zamiast być leczone i otoczone opieką. Także brzydkie pismo dziecka, będące skutkiem przełamywania leworęczności czy dysgrafii, może być, a często i jest uznane przez nauczyciela za objaw niedbalstwa i lekceważenia zajęć szkolnych i nauczyciela. za co obniża się temu dziecku ocenę, doprowadzając je do stanu nerwicowego (1967, s. 111 119J. Przykłady te wskazują na konieczność posiadania przez nauczyciela pewnej wiedzy metodologicznej, umożliwiającej dokonywanie trafnego doboru wskaźników i poprawnego ich stosowania, po to, aby dokonując ich interpretacji, nie twierdzić „ni więcej" - „ni mniej" niż to, co pozwalają stwierdzić użyte do poznania badanych zjawisk wskaźniki. Niejednokrotnie, o trafności ich dobom możemy się dopiero przekonać po zakończeniu badań i przystąpieniu do analizy i zebranego materiału.

7. Pomiar i jego rola w badaniach naukowych

7.1. Pojęcie skali i pomiaru

Pomiar jest nieodłączną cechą wszelkich badań naukowych w tym badań ilościowych w szczególności. Jest to czynność wykonywana w celu ustalenia pewnej wielkości lub właściwości, którą można porównać z analogiczną wielkością lub właściwością przyjętą za podstawę. Pomiar dostarcza niezbędnych danych do opisu zjawisk będących przedmiotem badań oraz do przeprowadzenia analizy i wyciągnięcia na tej podstawie wniosków. Bez pomiaru wszelkie badania naukowe a ilościowe w szczególności, zatraciłyby swój zasadniczy sens. Pomiar to pewna procedura polegająca na przyporządkowaniu wartości liczbowych lul> innych symboli przedmiotom, zdarzeniom lub zjawiskom, zgodnie z określonymi zasadami w taki sposób, aby odzwierciedlały zachodzące między nimi relacje.

Przedmiotem pomiaru może być w zasadzie wszystko, co istnieje, mimo iż większość zmiennych, które chcemy zbadać i zmierzyć, w rzeczywistości nic istnieje, w taki sposób, w jakim istnieją przedmioty fizyczne, gdyż są one wymyślone. Niektóre z przedmiotów dają się w sposób bezpośredni policzyć, inne są trudne do pomiaru i wymagają zastosowania pomiaru pośredniego. Litwo mierzalne i policzalne są wszystkie przedmioty, które można zaobserwować i potwierdzić fakt ich istnienia, np. budynki, obiekty, rzeczy, materiały.