PTDC0086

285

nia z informacją o efekcie dźwiękowym spoza sceny, gdy podczas rozmowy Augusta z matką "słychać trzykrotny odgłos działa" - wyraźny znak przygotowań do zbrojnej konfrontacji.

Brak zupełnie wzmianek interpretacyjnych, sugerujących to-naoję, tempo, uczuciowe zabarwienie i w ogóle psychologiczny kontekst wypowiedzi. Zbliżają się do nich zaledwio dwie lapidarne informaoje. Oto kulminacyjną ozęść swej mowy do Augusta Boratyński wypowiada "klękająo", a Barbara "rzucając się na kolana" zaklina króla, by nie poświęcał dobra Ojczyzny dla szczęścia osobistego.

Taka sytuacja tekstu pobocznego ma swoje uzasadnienie w stylu tragedii. Jego piętno widać w każdej kwestii, w każdym słowie wypowiadanym na scenie. Narzucona przezeń wszechogarniająca to— naoja — patos, wzniosłość, dostojeństwo, rytm właściwy sprawie wielkiej, w której nawet odruch psychiczny jednostki przejawić się musi w odpowiednio godnej formie - wyraźnie zakłada określony sposób mówienia i całej realizacji scenicznej. W taki sposób mówi się o sprawach najważniejszych, o chwilach decydujących, o konfliktach wyrastająoych ponad codzienność. Styl i rytm wiersza są tu wskaźnikami najbardziej pożądanej dykcji. Wszelkie wskazówki byłyby w tej sytuacji natręctwem,niepotrzebnym powtarzaniem tego, co oczywiste. Słowo realizuje się tu w obrębie uświadamianej konwencji tragedii psoudoklasycznej, z niej czerpie pozalingwistyczne elementy swego uposażenia, które w innych wypadkach stają się dopiero przedmiotem umowy autora z reżyserem i aktorem za pośrednictwem tekstu pobocznego.

Didaskalia doczekały się wyjątkowo licznych, jak na nie najważniejszy element dramatu, opracowań; do nich też należy sięgać po szczegółowo sugestie (por. w "Przewodniku bibliograficznym" studia J. Deglera, Z. Jasińskiej, M. Prussak, M. Woźniakiewicz— —Dziadosz). Przystępując do analizy tekstu pobocznego w konkretnym dramacie pamiętać należy o ki litu podstawowych funkcjach spełnianych przezeń w rozmaityoh proporojach i z różnym natężeniem.

Są to funkcje: wspomagająca, konkretyzująca, uzupełniająca i me-tadramatyczna. Wyróżniamy je biorąc pod uwagę stosunek tekstu pobooznego do wypowiedzi postaci, sposób jogo podporządkowania inscenizacji, stopień samodzielności.

0 funkcji wspomagającej mówimy wtedy, gdy d i. ciaska tx ura n±n wnoś I do podstawowego zim c^eni.a tekstu i. da—