Re exposure of DSC03359

cienia) w kult Kybele wprowadzały w krąg wierzeń o śmierci i *mnrtwychw»ta. niu, umożliwiały poznanie tąjemnic życia pozagrobowego.

Rozpowszechniły się również inne kulty wschodnie jnk knpndockiej bogini Maa, którą w Rzymie czczono pod imieniem Bellony, bogini wąjny. syryjskiej Atargatis (Dea Syria) i syryjskiego Baala, utożsamianego a greckim Heliosem.

Największe jednak wpływy w święcie rzymskim uzyskał kult irańskiego boga Mitry. Religia ta miała poważne szanse zdobycia światowego znaczenia. Mitralzm różnił się znacznie od innych religii orientalnych. Sam Mitra nie umarł i nie zmartwychwstał jak Attys czy Ozyrys. Nie miał nigdy żony-partnerki, był czysto męskim bogiem, do którego kultu nie byty dopuszczane kobiety Religia wymagała od wiernych surowego przestrzegania zasad moralnych, jąj istotę stanowiły misteria.

Mitra był drugorzędnym bóstwem w indoiranskim panteonie, pomocnikiem boga dobra, Ahuramaidy: jego kult jednak wzbogacił się znacznie przez zapożyczenia z innych religii. Rzymianie poznali Mitrę jako boga świat łości i słońca, związanego z kosmicznym porządkiem, który roiał się narodzić te skały w dniu 25 grudnia i wychować wśród pasterzy. Mitra poprzez zwycięską walkę z bykiem i zabicie go zapewnił światu żywotne siły, zwycięstwo dobra i zbawienie. Był uosobieniem najbardziej męskich cnót męstwa, prawdomówności, lojalności, braterstwa i wierności przysiędze. Te cechy Mitry predysponowały go do stania się ulubionym bogiem armii, toteż za pośrednictwem legionów mitraizm ogarnął szerokie rzesze społeczeństwa całego Imperium. Na szczególny związek Mitry z armią wskazują jego liczne sanktuaria imitkraea) w prowincjach nadreńskłch, naddunąjskich i w Brytanii. Do misteriów Mitry byli dopuszczani tylko mężczyźni, co utrudniało rozpowszechnienie tej religii w szerszych kręgach ludności.

Czczono Mitrę w grotach lub podziemiach, gdzie znajdowała się zawsze płaskorzeźba przedstawiająca młodego boga w perskim stroju i czapce frygy-skiej, ujarzmiającego i zabijającego szerokim nożem byka {tauroctonium). Ta ofiara miała zapewnić zbawienie wiernych. Nowych adeptów religii oczekiwał długi okres nowicjatu, po którym przechodzili różne próby i uzyskiwali dostęp do posiłków liturgicznych. Gminy wyznawców Mitry dzieliły się na siedem stopni wtajemniczonych, które miały swych astralnych opiekunów. Religia Mitry nakładała na swych członków Ścisłe moralne i rytualne wymagania. Przez czynienie dobra wierni przyspieszali zwycięstwo powszechnego dobra na świecie, wynagradzani byli za swe uczynki w życiu pozagrobowym przez osądzającego ich Mitrę.

Mitraizm osiągnął szczyt popularności w III w., kiedy to zaczęto go łączyć z innymi kultami solamymi, dedykowano w całym Imperium liczne inskrypcje „bogu słońcu niezwyciężonemu Mitrze* <Deo Soli Inoieto Mithrae). W mitraizmie wielką rolę odgrywało bóstwo słońca - Sol. Stąd Mitra był niejednokrotnie identyfikowany z Sol hmetus, przejął z tego kultu święto 25 grudnia, które stało się datą narodzin Mitry. Sol Ihyictus miał jednak swój odrębny krąg wyznawców i cieszył się takie dużą popularnością w Imperium. Kult Mitry przez długi okres był nawet bardzo poważnym rywalem chrześcijaństwa w szerokim oddziaływaniu na masy ludności.

Obok rozbudowanych Ideologicznie i etycznie religii pochodzenia wschodniego szerzyła się chaldejaka astrologia, która zyakala popularność nawet u najbar-dcit*j światłych Kzymlan, wierzących we wpływ układu kosmicznego na tycie cało włoku. Nastawiony sceptycznie wobec religii cesarz Tyberiusz sam zajmował alę astrologią, a jego nadworny astrolog, Trasyllos miał olbrzymi wpływ na postępowanie władcy. Sugestiom astrologów ulegali nie tylko Klaudiusz i Nero, ale taktu trzeźwy i pragmatyczny Wespa^jan, Domicjan zaś skazał na śmierć Mecjuazu Pompuąjana, któremu horoskop wywrótyt cesarską władzę.

O ile astrologią zajmowała się raczej elita społeczeństwa, o tyle wśród szerszej ludności szerzyła się magia czyli wiara w rzekomą władzę nad siłami nadprzyrodzonymi i innymi ludźmi, sprawowaną za pomocą zaklęć i obrzędów. Popularność wśród niższych warstw zyskiwali rótni prorocy i cudotwórcy, obiecujący zbawienie i zapowiadający koniec światu. Nie brakowało wśród nich zwykłych oszustów wykorzystujących łatwowierność i zabobony. Powszechna religijność sprzyjała rozwojowi wszelkich form kultu, zarówno głębokich i stawiających wysokie wymagania wyznawcom, jak i powierzchownych, przyciągających zewnętrznymi efektami.

_____3. Przeobrażenia w starej religii

Dla zrozumienia genezy rozwoju chrześcijaństwa niezbędna jest me tylko znąjomość kultów wschodnich, ale takie przeobrażeń starej religii.

Wiek II charakteryzuje się nie tylko wzmożonym napływem kultów wschodnich, ale również poważnymi przekształceniami w dawnęj grecko-rzymskiej religii , Polegały one na pogłębieniu wierzeń, nadaniu im bardziej uniwersalnego charakteru, wytworzeniu silniejszych więzi uczuciowych między bogiem a wyznawcą. Procesy te następowały w wyniku ogólnego wzrostu religijności, przekształcania się starych wierzeń pod wpływem wschodnich kultów i poprzez wzajemne przenikanie elementów oficjalnej religii i ludów zamieszkujących prowincje. Proces wykształcania się religii w prowincjach należy rozpatrywać nie tylko jako oddziaływanie Rzymu (interpretatio Romana) na kulty lokalne. Siła religii miejscowych, zwłaszcza ludów celtyckich, okazała się bardzo duża i zaczęła oddziaływać na inne obszary prowincjonalne. Wiele miejscowych kultów zachowało w pełni swoją żywotność, rzymska nazwa nadana lokalnemu bogowi stanowiła często tylko pozór romanizacji, wiele bóstw rodzimych zachowało zarówno swój charakter, sferę działania, jak i sposób wyobrażenia wizualnego.

Trwałość rodzimych kultów można zaobserwować zwłaszcza na obszarach zamieszkiwanych przez Celtów: w Galii, części prowincji Germanii, w Noricum i w Brytanii. Wiąże się to z siłą celtyckich wierzeń, które rozwinęły wyobrażenia o życiu pozagrobowym będące słabą stroną oficjalnej religii. Niektóre z celtyckich bóstw uzyskały szeroką popularność na obszarach zamieszkiwanych przez różne grupy etniczne. Taką pozycję zyskała zwłaszcza Epona, bogini uosabiąjąpa