R IV s 8

138 40 PRAC BADAWCZYCH, KTÓRE ZMIENIŁY OBLICZE PSYCHOLOGII

dobroduszną, dowcipną, towarzyską, popularną, ludzką, altruistyczną i z wyobraźnią. Natomiast badani, którzy słyszeli słowo zimny, oceniali osobę jako posiadającą cechy przeciwne na liście par określeń.

Ciekawe jest spostrzeżenie, że różnica ciepły - zimny nie ma wpływu na ocenę pozostałych ośmiu par określeń. Osoba opisana jako ciepła nie była oceniana jako istotnie bardziej odpowiedzialna, ważna, atrakcyjna fizycznie, wytrwała, poważna, powściągliwa, silna czy uczciwa.

Popatrz teraz na kolumny UPRZEJMY i OBCESOWY. Kiedy tymi wyrazami zastąpiono słowa ciepły i zimny na tej samej liście cech, znikły wszystkie skrajne różnice ocen! Jeśli przyjrzysz się uważniej, to dostrzeżesz pewne różnice, ale są one o wiele mniej wyraźne, a niekiedy nawet występuje niewielka tendencja odwrotna (na przykład: mądry, ludzki i altruistyczny). Jeżeli przejrzysz tę listę i porównasz różnice pomiędzy tymi kolumnami a kolumnami ciepły - zimny, zauważysz, że uprzejmy i obcesowy nie miały takiej samej wagi.

Te wyniki doprowadziły Ascha do odkrycia tego, w jaki sposób funkcjonuje umysł człowieka, kiedy ocenia on innych. Omówmy, na czym polegało to odkrycie.

Tabela 4.2

Procent badanych wybierających pozytywne określenie z par wyrazów

LP.	OKREŚLENIE	CIEPŁY	ZIMNY	UPRZEJMY	OBCESOWY
		Nz 90	Nz 76	Nz 20	Nz 26
1.	hojny	91	8	56	58
2.	mądry	65	25	30	38
3.	zadowolony	90	34	75	65
4.	dobroduszny	94	17	87	56
5.	dowcipny	77	13	71	48
6.	towarzyski	91	38	71	48
7.	popularny	84	28	84	68
8.	odpowiedzialny	94	99	95	100
9.	ważny	88	99	94	96
10.	ludzki	86	31	59	77
11.	atrakcyjny fizycznie	77	69	93	79
12.	wytrwały	100	97	100	100
13.	poważny	100	99	100	100
14.	powściągliwy	77	89	82	77
15.	altruistyczny	69	18	29	46
16.	z wyobraźnią	51	19	30	31
17.	silny	98	95	100	100
18.	uczciwy	98	94	87	100
(adaptacja ze s. 263)

OMÓWIENIE

Asch w swoim artykule wyjaśnia, że te wyniki pokazują, iż zmiana jednego słowa w czyimś opisie może spowodować zmianę całości dokonanej oceny. Ponadto, zmiany wywołane zastąpieniem jednego przymiotnika innym są rozległe, ale nie uniwersalne. Pewne cechy są powiązane z wymiarem ciepły - zimny, a inne - nie. Kiedy myślisz o kimś, słowo ciepły uaktywnia między innymi takie zalety, jak hojność, mądrość, zadowolenie, towarzyskość. Jednak ciepły nie ma szczególnego związku z takimi cechami, jak odpowiedzialność, atrakcyjność fizyczna czy uczciwość. Nawet jeżeli nigdy wcześniej o tym nie myślałeś(-aś), to chyba przyznasz, że ma to sens. Te małe słówka mają więc ogromną siłę. Przy okazji należy wspomnieć, że wiemy o tym, że te słowa mają dużą siłę, nawet jeżeli nie do końca to sobie uświadamiamy (Ty już jesteś tego świadomy(-a)). Asch poprosił badanych o uporządkowanie wszystkich wyrazów z listy pod względem ich ważności w formułowaniu sądu. W grupie A 49% badanych umieściło wyraz ciepły na pierwszym lub drugim miejscu z siedmiu. W grupie B 48% podało wyraz zimny jako pierwszy lub drugi.

Asch lepiej wyjaśnił procesy umysłowe zachodzące podczas formułowania sądów na temat innych, kiedy zamiast ciepły - zimny wprowadził na listę wyrazy uprzejmy i obcesowy. Chociaż te słowa są prawdopodobnie równie powszechnie stosowane przy opisywaniu ludzi jak ciepły i zimny, jednak nie mają one równej siły oddziaływania na dokonywanie oceny globalnej. Relatywna słabość tych cech została rozpoznana przez badanych, których poproszono o uporządkowanie cech pod względem ważności, podobnie jak w pierwszym eksperymencie. Wśród trzech miejsc najniższych pod względem ważności 90% umieściło uprzejmy a 54% - obcesowy.

Z pracy badawczej Ascha wyłaniają się dwa wnioski. Pierwszy, że niektóre cechy jednostek funkcjonują jako cechy główne, podczas gdy inne są postrzegane jako poboczne. Obydwa te rodzaje cech funkcjonują zupełnie inaczej w poznawczych procesach formułowania sądów (globalnych ocen).

Drugi wniosek ma związek z teoriami formułowania sądów społecznych omawianymi na początku tego tekstu. Asch odkrył, że cechy oddziałują na siebie podczas procesów myślowych. Odbywa się to nieomal w taki sposób, jakby w mózgu badanych różne cechy nawiązywały pomiędzy sobą stosunki społeczne. Niektóre cechy sprawują władzę i kiedy mówią podskoczyć, wiele innych cech podskakuje.

Z drugiej strony, niektóre cechy są pionkami w grze, pozbawionymi władzy, ale łatwo ulegają wpływom innych. Zdaniem Ascha najlepszy model teoretyczny formułowania sądów (ocen) społecznych obejmuje oddziaływania każdej cechy z inną lub innymi. Formułując sąd, nie dodajemy po prostu do siebie indywidualnych cech, ale znajdujemy wypadkową różnych interakcji pomiędzy nimi. Zdaniem Ascha ten proces poznawczy można by przedstawić w następujący sposób.