ScanImage080

W

Mła

®ogła przebywać w obrębie rozbudowanych zagród, w dobudowanych

164

można było powracać na nie z uprawami (S.I. Koćkurkina, 1982, _s Stosowanie systemu ugorowego związanego z okresowym użyźnianie nawozem naturalnym, przyjęło się powszechnie w rejonach o Wielowieś ^f tradycji uprawowej dopiero w XII i XIII w. (P. Johansen, 1925, _s ^ Trójpolowy system odłogów stosowano bardzo rzadko, choć w XIV w. fo ,^nj już znany na północnych obrzeżach jeziora Ładoga (Karelia), zaś nieco i wcześniej wprowadzony przez Suomi, Liwów i Estończyków (H. \i_0o*^r H. Ligi, 1964, s. 77 n). Jednocześnie uprawiano ziemię wszystkimi tradycyj_n>^: metodami, nawet najbardziej prymitywnymi w zależności od potrzeb, umiej ności i możliwości rolników'. Jednym z najbardziej wiarygodnych świade-ornego systemu upraw^ry ziemi są, znajdowane w badanych osiedlach, żclazń" części narzędzi. O najstarszych już wspominaliśmy, tu trzeba podkreślić jcd .tż że w warstwach kulturowych osiedli pochodzących z czasów między LY aXIII w., jest ich już stosunkowo dużo (E. Mugurević, 1985, s. 20). Szczegółu-interesujące są odkrycia żelaznych okuć sochy dwuzębnęj. Najstarsze ich okaz znaleziono w skarbach datowanych na X-XIII w. (V. Urtans, 1977, s. 215), r; terenie Łotwy, a na ten sam czas datowane są podobne narzędzia z Półwysp. Fińskiego, robione w^r miejscowych warsztatach według w'zorców skandynawskich (ryc. 71). Okucia żelazne soch z masywną tuleją stosowano w X-X1I w do obróbki ziemi po uwolnieniu jej z pokrywy leśnej (E. Kivikoski, 1951, s. 2: Socha dwuzębna była narzędziem bardzo użytecznym zarówno przy obrókc pola uzyskanego przez wypalenie, jak też już przygotowanego i od la: użytkowanego (II. Moora, 1968, s. 247). Na ziemiach estońskich zwłaszc-w zachodniej Estonii i na pobrzeżu, bardziej powszechnym narzędziem pn, uprawie ziemi było radio, przystosowane do ciągnięcia przez woły. Jednozębo-i radło, nie odkładające skiby, było określane przez Finów' Zachodnich słowtc „ader”, przejętym od staroszwedzkicj nazwy takiegoż narzędzia (arda zapew-ne razem z pierwowzorem (E. Mugurcvić, 1985, s. 30). Zresztą sło*^ „ader” określali Finowie Zachodni każde narzędzie orne aż do średniowiecz choć funkcjonowało także słowo „sahk”, przejęte stosunkowo późno •-ruskiego określenia sochy.    J-

W XI w. w zestaw uprawianych zbóż Finowie włączyli ozime żyto, ^ w następnym stuleciu wraz z jęczmieniem stało się głównym, uprą*¹*®-zbożem (A.P. Rasinś, 1961, s. 174).    jŁ

Rozwój upraw zbożowych szedł w parze z rozszerzaniem areału ogrodowych. Len uprawiany już w I tysiącleciu p.n.e. (A. Vassar. ^ s. 120, 121), na co wskazują przedmioty do jego obróbki znalezione stwie kulturowej osiedla Asva, od IX w. reprezentowany jest też * Jośkach zwęglonych ziaren (A.P. Rasinś, 1959, s. 323). Uprawiano pie (Cannabis sativa L.), soczewicę (Lens culinaris Medic.), rzepę ( rapa L.), groch (Pisum sativum L.) i bób (Faba vulgaris Mocnch.). nionych roślin rzepa mogła być upowszechniona w uprawach od ^ wikińskich (A.P. Rasinś, 1959, s. 323). Dopiero w XIII w. do uprą* wadzono proso (Panicum miliaccum L.).

165

Ryc. 71. Okuda żelazne narzędzi ornych z Tartu, Martinsala i Viliandii (E. Mugurevic, 1985).

W ścisłych powiązaniach z rozwojem uprawy ziemi pozostawała hodowla ^icrząt udomowionych. Bydło było siłą pociągową przy obróbce ziemi, ^awało także nawóz dla zwiększenia wydajności upraw. W omawianych nawozu nie mogło być dużo ze względu na system wypasu bydła jj^rzymywanie go maksymalnie długo na pastwiskach) i konieczność K ai* ^stac* J^esi^eni4- Z odkryć archeologicznych wynika, że od XI w. część

^mieszk^alnych pomieszczeniach (Estonia) lub w lekkich, szałaso-^tvi)u Kowlach (Finlandia). Nawet w ośrodkach rzcmieślniczo-handiowych ^on ^^tara ^^ac*°8^a bydło zapędzano w obręb zagród-dworów, gdzie wzno-(K    zadaszenia na słupach, może z plecionkowymi ścianami

*^CUna> 1960, s. 221). Wskazuje na to obecność w warstwach kulturo-^tycb osiedli dużych ilości nawozu zwierzęcego (H. Moora, H. Ligi, f^>rzetrzy^my^{wane na} polanach międzyleśnych lub w obrębie cją^. bydło pętano przy pomocy przyczepianych do nóg żelaznych ob-^iedr • ^C‘ ^). Szczególnie wiele takich przedmiotów znajduje się w obrębie ¹¹ Pochówków karelskich (S.I. Koćkurkina, 1981, tabl. 12, 8).