ScannedImage 19

masz ku. zwanego Callinicus. Relacje greckie rozwodzą się o niszczycielskim skutku tego ognia dla okrętów nieprzyjacielskich. Agapius z Manbig ¹⁹, który wiadomość tę powtarza za Teofanesem, podkreśla zwyczaj używania ognia greckiego przez Bizantyjczyków, którzy jakoby pierwsi użyli go do prowa- ? dzenia wojen.

Na ten okres też przypada tymczasowa okupacja Rodos ²⁰ (672) i Krety (IąritiS, 674). Rodos była ponownie okupowana tymczasowo w 717-718 r. Podczas pierwszego najazdu (654) została ograbiona przez Arabów, a w dwa lata później szczątki jej niegdyś sławnego kolosa zostały sprzedane na złom kupcowi, który użył jakoby 900 wielbłądów, aby go wywieźć. Później Rodos została znów podbita przez arabskich awanturników z Hiszpanii.

Po śmierci Mu'awiji (680) arabska flota wycofała się z Bosforu i wód egej skich, lecz ataków przeciwko „terytorium Rzymian‘^£ bynajmniej nie zaniechano. Czytamy o corocznych prawie letnich najazdach (sd’ifa), chociaż żaden z nich nie może być uznany za szczególnie ważny aż do czasu kalifatu Sulajmana (715-717). Sulajman — zgodnie z tradycją (hadit), która głosiła, że kalif noszący imię Proroka ma zdobyć Konstantynopol — uważał się za powołanego do realizacji tego zadania. Drugie i ostatnie wielkie oblężenie Konstantynopola zostało przeprowadzone (sierpień 716 — wrzesień 717)²¹ za panowania Sulajmana przez upartego Maslamę, brata kalifa. To godne uwagi oblężenie, najgroźniejsze z arabskich ataków, jest najlepiej znane ze względu na liczne opisy, jakie istnieją. Oblegający byli wspomagani zarówno od strony morza, otrzymując pomoc od egipskich okrętów, jak i lądu. Zaopatrzono ich w smołę i specjalną artylerię oblężniczą²². Szef straży Maslamy, 'Abdullah al-Battal, wyróżnił się szczególnie i uzyskał tytuł bojownika islamu. W następnej kampanii (740) ²³ został zabity. W późniejszej tradycji, na przykład u Sajjida Gaziego, al-Battal stał się jednym z narodowych bohaterów tureckich. Jego grób, przy którym powstała takija z meczetem (klasztorem) bektaszych, jest „wciąż pokazywany w pobliżu Eski-Sahr (średniowieczne Dorylaeum)¹'. Był on drugim przykładem „znakomitego muzułmanina, któremu chrześcijanie wznieśli posąg w jednym ze swych kościołów'¹²⁴.

W końcu cesarz Leon Izaurian (717-741), skromny żołnierz, z pochodzenia Syryjczyk z Mar'aś, który znał język arabski tak doskonale jak grekę ²⁵, wyprowadził w pole Maslamę i ocalił stolicę. W związku z tym oblężeniem spotykamy pierwszą wzmiankę o łańcuchu, który zagradzał drogę atakującej flocie do Złotego Rogu. Słynny ogień grecki i ataki Bułgarów sprawiły spustoszenie w szeregach najeźdźców. Głód, zaraza i surowość niezwykle groźnej zimy także przy-

" Kitdb aWUnwdn, oz. Z, wyd. A. Vasilev, w „Patrologia Orientalis" t. VIII, Paris 1911;, 492.

“ Al Baladuri, a. 230 = Hitti, s. 375.

¹¹ At-Tabari, t. II, s. 1340; por. Bury, t. II, a. 401, notka 2.

“ kt/ai) al-TJjun w-al-ljat1a'iq, wyd. de floeje. Leydon 1871, oz. 3, s. 24.

-¹ At-Tabari, t. II. s. 1710.

^!* Al-Mas'udi, t. VII, s. 74. ^iŁ Kilab al-‘Ujun, cz. 3. 3. 25.

czyniły się do tego. Jednakże Maslama upierał się. Śmierć kalifa w Syrii nie odstraszyła go od forsowania oblężenia. Lecz rozkazu nowego kalifa 'Umara ibn 'Abd aKAzIza (717-720) musiał usłuchać. W drodze powrotnej burza dokończyła dzieła zaczętego przez Bizantyjczyków. Na 1800 statków, jeśli mamy wierzyć Teofanesowi^2S, tylko 5 ocalało i dotarło do portu w Syrii. Założyciel dynastii izauriańskiej obwołany zbawcą Europy od muzułmańskich Arabów, jak Herakliusz, ormiański założyciel dynastii heraklejskiej, został przed nim ogłoszony oswobodzicielem chrześcijaństwa od pogańskiej Persji. Tylko raz jeszcze pewien arabski zastęp zaryzykował pojawienie się w zasięgu Kontan-tynopola, a było to wtedy, gdy Harun, syn kalifa al-Mahdiego, stanął obozem pod Chrysopolis (Scutari) w 782 r., a cesarzowa Irena zawarła szybko pokój, zgadzając się płacić daninę. Miasto Konstantynopol ujrzało armię muzułmańską pod swymi murami dopiero w około 700 lat później, kiedy nowy element rasowy, mongoloidalni Turcy, stali się chorążymi religii Muhammada. Chociaż niepowodzeniem, podobnie jak i poprzednia, zakończyła się zdecydowana i energiczna wyprawa prowadzona przez Maslamę, jednak zrodziła ona niejedną legendę i opowieść o zbudowaniu meczetu przez brata kalifa w Konstantynopolu ²⁷, o wzniesieniu przez niego fontanny ²⁸ i meczetu²⁹ w Abydos i o wjeździe na koniu do kościoła św. Sofii. Al-Maądisi³⁰ pisał w r. 985: „Gdy Maslama ibn 'Abd al-Malik dokonał najazdu na kraj Rzymian i przedarł się na ich terytorium, zastrzegł sobie, że bizantyjski pies winien wznieść przy własnym pałacu na Hipodromie (majdan) specjalny budynek, który by zajmowali [muzułmańscy] notable i szlachta, gdy zostaną wzięci do niewól i “ ³¹.

MARDAIC1

Jednym z czynników niepowodzenia arabskiej polityki penetracji na północ była ożywiona działalność chrześcijańskich mardaitów (rebeliantów) służących bizantyjskiej sprawie. Lud o nieokreślonym pochodzeniu, prowadzący na pół niezależne życie w warowniach al-Lukkam (Amanus), ci Ga-ragima (mniej poprawnie Guragima), jak nazywali ich również Arabowie, stanowili nieregularne oddziały i byli cierniem w boku arabskiego kalifatu w Syrii. Na pograniczu

« S. 395, 399.

²⁷    Ibn Tagri Birdi, an-Nugum az-ziihira fi muluk Misr w-al-Qdhira, wyd. W. Popper. Berkeley, t. II, 1909-1912, cz. 2, s. 40, wiersze 12-13, odsyła do fatymiilzkiej Ijutby wypowiedzianej w tym meczcie. Patrz Ibn al-Qalanisi, 7faji ta’rib IHmaśą, wyd. H. P. Amedroz, Beirut 1908, 3. 68, wiersze 27-28. Meczet ten przetrwał w tradycji do czasów mameluckicb.

²⁸    Ibn Ijurdajbib, al-Masdlik w-al-mamdlik, wyd. de Goeje, Leyden 1889, s. 104, wiersz 1. al-Mas'udi, t. II, s. 317, nazywa to miejsce Andalus.

²⁸ Ibn al-Faqfli (al-Hamadani) Kitab al-Bulddn, wyd. de Goeje, Leyden 1885, s. 145, wiersz 15; Jaqut, t. I, s. 374, powołuje się na miasto pod nazwą Andus, błędnie wzięte za Abdus.

³⁰    S. 147.

³¹    Ten budynek, al-Balat, jest wymieniony u Jaquta w t. I, s. 709. Wspomina on, że budynek ten byl w użytkowaniu za czasów Sajf ad-Dawla al-Hamdaniego (944-967). Odnośnie do etymologii słowa balat patrz niżej, s. 420, przyp. 23.

173