ScannedImage 54

Struktura rewolucji naukowych

mianę naukowego widzenia świata czy też inne przeobrażenie myślowe dające ten sam skutek, nie możemy się spodziewać odnalezienia bezpośrednich jej świadectw. Powinniśmy raczej poszukiwać pośrednich świadectw — związanych z zachowaniem się uczonych — tego, źe opierając się na nowym paradygmacie, widzą oni świat inaczej niż dotąd.

Wróćmy jednak do faktów i zastanówmy się, jakiego rodzaju przeobrażenia w świecie uczonego wykryć może historyk, który wierzy, że przemiany takie się dokonują. Najlepszym przykładem, analogicznym do doświadczenia z niezwykłymi kartami, będzie odkrycie Urana przez Williama Herschela. W latach 1690-1781 wielu astronomów, w tym kilka największych sław europejskich, spostrzegło w siedemnastu różnych przypadkach jakąś gwiazdę w takich położeniach, w jakich — jak obecnie przypuszczamy — musiał się znajdować wówczas Uran. Jeden z najlepszych z tej grupy obserwatorów w roku 1769 obserwował ową gwiazdę w ciągu czterech kolejnych nocy i nie stwierdził jej przesunięcia, które mogłoby sugerować inną identyfikację. Kiedy dwanaście lat później Herschel po raz pierwszy obserwował to samo ciało niebieskie, posługiwał się dużo lepszym teleskopem własnej konstrukcji. Dzięki temu mógł zaobserwować pozorną wielkość tarczy, która była co najmniej niezwykła jak na gwiazdę. Coś tu było nie w porządku i dlatego powstrzymał się on od wyciągania wniosków co do natury tego ciała aż do uzyskania dokładniejszych wyników. Dalsze badania wykazały ruch tego obiektu względem gwiazd, wobec czego Herschel oznajmił, że obserwował nową kometę. Dopiero siedem miesięcy później, po bezskutecznych próbach pogodzenia zaobserwowanego ruchu z torem komety, Lexell wpadł na pomysł, że chodzi prawdopodobnie o orbitę planety¹. Kiedy pomysł ten został zaakceptowany, w świecie zawodowego astronoma ubyło kilku gwiazd, a przybyła jedna planeta. Ciało niebieskie, które obserwowano z przerwami przez całe niemal stulecie, zaczęto po roku 1781 widzieć inaczej, gdyż, podobnie jak niezwykła karta, nie dawało się ono dłużej ujmować w kategoriach percepcyjnych (gwiazda-kometa), jakich dostarczał poprzednio panujący paradygmat.

Nie wydaje się, aby ta zmiana sposobu widzenia, która umożliwiła astronomom ujrzenie planety Urana, dotyczyła tylko percepcji tego jednego ciała. Miała ona dalej idące konsekwencje. Prawdopodobnie, choć brak na to jednoznacznych dowodów, wprowadzona przez Herschela drobna zmiana paradygmatu pomogła przygotować astronomów do szybkiego odkrycia po roku 1801 wielu drobnych planet i asteroidów. Ze względu na niewielkie rozmiary nie wyróżniała ich ta niezwykła wielkość, która wzbudziła czujność Herschela. Mimo to astronomowie, nastawieni na odkrywanie nowych planet, zdołali za pomocą standardowych przyrządów zidentyfikować aż dwadzieścia obiek-

205

Peter Doig, A Concise History of Astronomy, London 1950, s. 115-116.