ScannedImage 56

sprywatyzowaną funkcją religijną a relewantnym publicznie działaniem re-_r ligijnym.

Uciekanie się do tworzenia antysystemowych ruchów społecznych jako sposobu wywierania nacisku religijnego poza sferą prywatnych i dobrowolnych decyzji napotyka, rzecz jasna, problemy. Głównym z nich jest bez wątpienia to, co moglibyśmy nazwać groźbą „kooptacji”, utraty specyficznie religijnego charakteru w procesie przeformułowywania tego, co religijne. Ruchy społeczne, opierające się w całości na mobilizacji, są z natury nietrwałe i dlatego albo znikają jako systemy, albo przybierają odmienne instytucjonalne formy. Zważywszy dominującą rolę, jaką w społeczeństwie globalnym odgrywają funkcjonalnie zorientowane podsystemy, oznacza to w praktyce, że ruchy społeczne starają się zinstytucjonalizować swoje cele w ramach jednego lub kilku takich systemów. Choć z punktu widzenia publicznego oddziaływania religii instytucjonalizacja taka mogłaby się wydawać prawdziwą miarą sukcesu, to podporządkowywanie dóbr religijnych normom i wartościom innych podsystemów funkcjonalnych wiąże się na przykład z ryzykiem zamiany prawdy religijnej na doraźną polityczną korzyść. Jest to, oczywiście, odwieczny problem religii. W erze nowoczes-nej/globalnej wyostrzył się on jednak z powodu większego zróżnicowania się sfer funkcjonalnych oraz wzrostu ich specjalizacji. Aby uniknąć takich problemów, ruchy religijno-społeczne mogą przybierać instytucjonalne formy dobrowolnych organizacji lub lokalnych siatek społecznych. Ta droga nie zapobiega jednak prywatyzacji religii.

Utożsamienie ruchu społecznego z konkretną religią może także przesądzić o klęsce tego mchu, oznacza ono bowiem złamanie uniwersalnych norm systemu globalnego. Z kwestią tą wiążą się dalsze problemy, na przykład rosnący rozdźwięk między mchem społecznym a istniejącymi problemami instytucjonalnymi, spowodowany przede wszystkim oddalaniem się przywódców religijnych od „szeregowych członków”. Wszystkie wspomniane problemy pokazują, że stosowanie tej strategii nie gwarantuje skutecznego rozwiązania „problemu religii w społeczeństwie nowoczesnym” (Luckmann, 1967). Marginesowość i nietrwałość większości mchów \ społecznych wskazuje tu raczej na nikłe szanse powodzenia. Dopóki jednak nie zabraknie kwestii rezydualnych, mchy społeczne, jak można przypuszczać, będą pojawiać się nadal, a wraz z nimi możliwość wykorzystywania zasobów religijnych w celu ich mobilizacji.

WNIOSKI

Potencjalna symbioza religii, ruchów społecznych i problemów „rezydualnych” w społeczeństwie globalnym pozwala na powiązanie kilku teoretycznych wątków poruszonych w poprzednich rozdziałach. Holistyczna skłonność religii do społeczno-kulturowych partykularyzmów wiąże się ściśle z normatywnym i holistycznym stylem komunikacji religijnej. Do najbardziej uporczywych rezydualnych problemów towarzyszących globalizacji należą te dotyczące relatywizacji tożsamości indywidualnych i grupowych - zmienności charakteru, jak to określa Rushdie. Religia potrafi odpowiadać i odpowiada na te bolączki, czy to w postaci sprywatyzowanej, czy jako element większego ruchu społecznego nastawionego na szersze oddziaływanie publiczne.

Problemy związane z tożsamością są jednak tylko częścią szerszego obrazu. Społeczno-kulturowe partykularyzmy są nie tylko źródłem sensu w otaczającym nas świecie, lecz także źródłem siły, podstawą do rywalizacji o korzyści oferowane przez społeczeństwo globalne. Globalne systemy instrumentalne nie dążą z natury do równości. System globalny budzi w ludziach oczekiwanie równości, ale kreuje rzeczywistość ogromnych nierówności. Dlatego obrona społeczno-kulturowych partykularyzmów staje się sposobem walki o uzyskanie lub zachowanie bogactwa, władzy, wiedzy, zdrowia lub prestiżu. Ze względu na potęgę systemu politycznego i prawnego w społeczeństwie globalnym, ruchy, które stawiają sobie takie cele, mają zwyjde charakter nacjonalistyczny lub quasi-nacjonalistyćzńy. W pewnych okolicznościach religia była i pozostała ważnym zapleczem dla takich ruchów, o czym świadczą ruchy religijno-polityczne działające w tak różnych miejscach, jak Irlandia, Izrael, Iran, Indie czy Japonia. Ruchy te akcentują ze szczególną mocą społeczno-kulturowy partykularyzm, dlatego ich religijność ma zwykle konserwatywny charakter. Kładą one typowy nacisk na relatywizujące siły globalizacji, widząc w nich główny przejaw zła w świecie.

185