SDC12037

26    Zało/enia koncepcji kształcenia zdolr\ych

umiejętnościami praktycznymi zdobywanymi z korzyścią dla

czenia.

Podobnie jak w przypadku definicji ucznia zdolnego, tak i nos» V

raturze definicji osobowości, można zauważyć, że wyróżnia się gŁ siątków, rozpatrywanych w aspekcie filozoficznym, prawnym, socj₀'^V'V biospołecznym i psychologicznym.

ii

biospoiecznym i psychologicznym Z kolei, wśród definicji psychologicznych wyróżnia się defint

llCję

osobowość: jako zorganizowany zespól cech i właściwości; jako przystosowania jednostki; jako coś, co odróżnia jednego człowieka    i

Dla naszych badań nad procesem dydaktyczno-wychowawczy^ żującym szanse rozwojowe uczniów, przyjęliśmy jedną z definicji ₀" akcentujących zorganizowany zespół cech i właściwości. „Przez rozumiemy psychofizyczną organizację istoty ludzkiej na okjty etapie jej rozwoju, obejmującą intelekt, zdolności, charakter 1S ment, konstytucję fizyczną osoby, postawy moralne i wszelkie t ^ stawy wytworzone w ciągu życia jednostki¹,_ ^1,116 Po.

Zaprezentowana definicja podkreśla rozwój osobowości (istota określonym etapie rozwoju). Projektując więc system kształcenia

jący rozwój wychowanków, możemy stawiać sobie pytania: czy propo_n ^ działania dydaktyczno-wychowawcze sprzyjają rozwojowi intelektu, zdoi* konstytucji fizycznej jednostki; czy uwzględniając jej temperament, i^jjt charakter i pożądane postawy? Jest to zatem definicja bardzo inspirująca w ^ cach nad analizą procesu dydaktyczno-wychowawczego stymulującego i uzdolnień.

Poszukując zaś najprostszego, wręcz intuicyjnego określenia zdolności, n^. żerny powiedzieć, że wybraliśmy to, którym na co dzień posługują się nauczy ciele, aby wyrazić różnice w możliwościach i osiągnięciach uczniów.

Najogólniej można więc określić zdolności jako indywidualną właściwa psychiczną różniącą jednego człowieka od drugiego; jako łatwość odbierani] i przetwarzania informacji o otaczającym świecie. Mówiąc zaś o zdolnościach z punktu widzenia szkoły, mamy zazwyczaj na myśli różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy i umiejętności, oraz przy takich samych warunkach zewnętrznych i przy równej motywacji niektórzy uczniowie uczą się szybciej, łatwiej dostrzegają i rozwiązują problemy, trwalej zapamiętują, skuteczniej działają.

Warto jeszcze w tym właśnie miejscu rozważyć hipotezy naukowe odnoszące się do tego, co leży u podstaw różnicowania osiągnięć ludzkich,

lt

Ptj.

^r°ZM

¹ Zob. S. stek: Osobowość. W-wa 1982, S. 24.

Poznawanie uczniów zdoh\ych w aspekcie kierowania ich rozwq)em 27

Czy zdolności są stałym, niezmiennym składnikiem osobowości, czy też. jak to przyjęliśmy w naszej definicji, kształtują się i rozwijają wraz z jej rozwo|em? Istotą tak postawionego problemu jest zatem pytanie: Czy istnieją rzeczywiste możliwości pomnażania zasobów zdolności w społeczeństwie pod wpływem oddziaływań środowiska społecznego, a w szczególności celowych, zamierzonych oddziaływań szkoły, czy też możliwości takie nie istnieją, gdyż zdolności zależą wyłącznie od wrodzonych uwarunkowań genetycznych?

Wywodzący się od Platona spór: zdolności wrodzone, niezmienne czy na byte, rozwijające się pod wpływem środowiska społecznego (Helwenc|usz), jest rozstrzygany na przestrzeni wieków kompromisowo i przybiera formę pytania o proporcję udziału czynników dziedzicznych i nabytych w rozwoju jednostki. Odpowiedź na pytanie, który z tych dwóch czynników jest bardziej istotny dla rozwoju, ma duże znaczenie dla praktyki szkolnej.

4. Poznawanie uczniów zdolnych w aspekcie kierowania ich rozwojem

Stojąc na gruncie optymizmu pedagogicznego, zakładającego znaczący wpływ środowiska społecznego, a zwłaszcza szkoły, na rozwój zdolności, pc symistyczne pytanie: „Czy dany uczeń jest zdolny?", należałoby zastępować pytaniami: „W jakim kierunku jest on uzdolniony?" i „Jak podnosić poziom jego uzdolnień?"

A zatem, w określaniu nowoczesnych strategii oświatowych jednym z zasadniczych problemów winno być poszukiwanie warunków dla wielostronnego rozwoju wychowanków, dla pomnażania społecznych zasobów uzdolnień i inicjatyw, kształtowania postaw dynamicznych i twórczych, rozwijania umiejętności nowotarskiego działania indywidualnego (przywódczego) i zespołowego.

Aby odpowiedzialnie stawiać tego rodzaju problemy, należałoby dysponować odpowiednimi narzędziami poznawania uczniów — w tym stanu, jak i rozwoju zdolności w procesie kształcenia szkolnego.

Tymczasem, jak dotąd, nie mamy naukowych, psychologicznych i pedagogicznych podstaw do miarodajnego poznawania uczniów, co miałoby istotne znaczenie dla odpowiedzialnego kierowania ich rozwojem.

W psychologii przyjmuje się, że głównym komponentem zdolności ogólnych, obok uzdolnień kierunkowych: matematycznych, artystycznych, językowych itp. — Jest inteligencja. Do określania zatem poziomu zdolności ogólnych